๏ ตำราลมอากาศ

๏ ใน หนังสือ จดหมายเหตุใบ ที่ ๘ นั้น, เรา ได้ ว่า ลม อากาศ
นิ้ว แล นิ้ว ทั่ว แผ่นดิน หนัก สิบ ชั่ง เท่า กัน กับ ปรอด สูง ๓๗ นิ้ว.
ถ้า จะ เอา ท่อ เล็ก ๆ ทำ ด้วย แก้ว ยาว ประมาณ สี่สิบ นิ้ว ให้ ตัน
ข้าง หนึ่ง, แล้ว เอา ปรอด ใส่ ให้ เต็ม, แล้ว กลับ ปาก ท่อ คว่ำ
ลง ใน ชาม, ก็ จะ เหน ว่า ปรอด นั้น ทรุด ลง คง อยู่ แต่ สาม สิบ
เจ็ด นิ้ว เท่า นั้น, ไม่ ได้ ทรุด ลง มา อีก เลย, เพราะ เหตุ ลม อา
กาศ นั้น ดัน ปรอด ที่ ปาก ท่อ นั้น ไว้ นิ้ว แล นิ้ว หนัก สิบ ชั่ง, เท่า
กัน กับ ปรอด ใน ท่อ นั้น. เครื่อง ที่ ทำ ด้วย แก้ว อย่าง นี้, อังกฤษ
เรียก ชื่อ ว่า บโรเมเตร, แปล ว่า, เครื่อง นี้ เปน ที่ สังเกด ว่า ลม
อากาศ หนัก เท่า ไร. เครื่อง อย่าง นี้ เขา ทำ สันถาน รูป หลาย
อย่าง, แต่ ทว่า ได้ ทำ ตาม วิชา ที่ ว่า มา แล้ว นั้น ทุก อย่าง. สัน
ถาน รูป อย่าง หนึ่ง ที่ คน ได้ ใช้ มาก เขา ทำ อย่าง นี้, เขา ทำ ท่อ
ด้วย แก้ว เล็ก ๆ ยาว ประมาณ สี่ สิบ ห้า สิบ นิ้ว, ให้ ตัน ไว้ ข้าง
หนึ่ง, ข้าง ปาก ท่อ ที่ เปิด นั้น ให้ งอ คู้ ขึ้น สี่ ห้า นิ้ว, แล้ว ใส่
ปรอด ให้ เต็ม ก็ จะ ทรุด ลง ถึง สาม สิบ เจ็ด นิ้ว เท่า นั้น, แล ปะ
รอด จะ ล้น ออก ข้าง ท่อ ที่ งอ ขึ้น นั้น น่อย หนึ่ง. แล้ว เอา ด้าย
ผูก สิ่ง ที่ เบา ๆ ที่ จะ ลอย บน ปรอด ที่ ไม่ จม นั้น อย่อน ลง ไป ใน
ท่อ ให้ ของ นั้น ลอย อยู่ บน ปรอด, แล ปลาย ด้าย ข้าง หนึ่ง ให้
มี ลูก ถ่วง ให้ เบา กว่า สิ่ง ที่ ลอย อยู่ บน ปรอด นั้น ผูก ไว้ แล้ว, ให้
พาน ไว้ กับ เฃ็ม เหมือน เข็ม นาฬิกา. แล เครื่อง นี้ จะ เปน ที่ สัง
เกด จะ ได้ รู้ ว่า ลม อากาศ หนัก แล เบา. ถ้า ว่า ลม อากาศ เบา
กว่า เคย เปน, ปรอด จะ ทรุด ลง ข้าง ก้น ท่อ ที่ ตัน นั้น, แล จะ
ขึ้น ข้าง ปาก ท่อ ที่ เปิด นั้น, ลูก ถ่วง ด้าย นั้น จะ พาน ให้ เข็ม ลง.
ถ้า ลม อากาศ หนัก กว่า เคย เปน, ปรอด จะ ขึ้น ข้าง ท่อ ตัน, จะ
ทรุด ลง ข้าง ท่อ เปิด, เข็ม ก็ จะ กลับ ขึ้น ตาม หนัก มาก แล
น้อย. แล เครื่อง นี้ เขา ไ[..] ใน กำปั่น มาก, จะ เปน ที่ สัง
เกด ว่า ลม อากาษ หนัก แล เบา. ถ้า นาย กำปั่น อยู่ ที่ ใด ๆ
เหน ว่า เข็ม นั้น ลง, ก็ รู้ ว่า ลม อากาษ นั้น เบา นัก นาย กำปั่น ก็ รู้
เปน สำคัญ ว่า, จะ บังเกิด พยุห์ แล ลม ฝน อัน ใหญ่ ใน ที่ นั้น.

๏ แล ที่ เรา ได้ ว่า แต่ ก่อน ว่า, ลม อากาษ นิ้ว แล นิ้ว ทั่ว
ไป หนัก สิบ ชั่ง นั้น, เรา ได้ ว่า เมื่อ ลม อากาษ บริสุทธิ์ ปราศจาก
หมอก แล เมฆ. แต่ ทว่า ลาง ที่ ลม อากาษ ก็ เบา ลง กว่า สิบ
ชั่ง บ้าง, ถึง แปด ชั่ง เก่า ชั่ง บ้าง ใน ที่ แห่ง นั้น. เมื่อ เปน
ร้อน หลาย วัน อยู่ ใน ที่ ใด ๆ, ลม อากาษ ที่ ติด กับ แผ่นดิน ก็
เปน ร้อน, เมื่อ ร้อน แล้ว ก็ จะ เบา จะ ลอย ขึ้น, แล ลม อากาศ ที่
แห่ง อื่น จะ ไหล เข้า ไป อยู่ ที่ นั้น ให้ เปน หนัก เสมอ กัน, แล อาย
น้ำ อาย ดิน เมื่อ เปน ร้อน ก็ ลอย ขึ้น ใน ลม อากาษ พร้อม กัน กับ ลม
อากาศ ที่ ร้อน นั้น เปน หมอก เปน เมฆ. เมื่อ เปน ร้อน นัก หลาย
วัน ใน ที่ อัน ใหญ่, ก็ ให้ ลม อากาษ เปน เบา นัก อยู่ ที่ นั้น, แล
ลม อากาษ อยู่ ที่ อื่น ก็ จะ ไหล พัด ไป อยู่ ใน ที่ นั้น, จะ บังเกิด ลม
มา ทุก ทิศ เปน พยุห์ ใหญ่, เหมือน ที่ เกิด ใน ทเล ใหญ่ บ่อย ๆ.
เมื่อ นาย กำปั่น เหน ปรอด ใน บโรเมเตอ, ก็ รู้ ว่า ลม อากาษ เบา
ไป นัก, จะ บังเกิด ลม พยุห์ ใหญ่, ก็ จะ ต้อง จัดแจง กำปั่น ให้ ดี.
๏ อีก ประการ หนึ่ง มี ลม พัด มา แต่ ทิศ ข้าง เหนือ หก เดือน,
แล้ว ก็ กลับ พัด มา แต่ ทิศ ข้าง ใต้ หก เดือน, เปน เพราะ เหตุ
ลม พัด ไป ตาม พระ อาทิตย์. เมื่อ พระ อาทิตย์ ไป ข้าง ใต้,
ก็ ให้ อากาษ ร้อน เบา ขึ้น อยู่ ที่ นั้น, ลม อากาศ อยู่ ข้าง เหนือ ก็ จะ
ไหล ไป อยู่ ที่ นั้น, เปน ลม พัด ไป แต่ ข้าง เหนือ ไป สู่ ทิศ ใต้, ที่
พระ อาทิตย์ ตั้ง อยู่ นั้น. เมื่อ พระ อาทิตย์ ไป ข้าง เหนือ ก็ ให้
ลม อากาษ ร้อน เบา ไป อยู่ ที่ นั้น, ลม อากาษ อยู่ ข้าง ใต้ จะ ไหล
ไป อยู่ ที่ นั้น, เปน ลม พัด มา แต่ ข้าง ใต้ ไป สู่ ทิศ ข้าง เหนือ,
ที่ พระ อาทิตย์ ตั้ง อยู่ เหมือน กัน. เพราะ เหตุ ดัง นั้น ลม จึง
พัด ไป ข้าง เหนือ หก เดือน, พัด ไป ข้าง ใต้ หก เดือน, ตาม พระ
อาทิตย์ ไป ดัง นั้น.

๏ ข่าว มา แต่ เมือง อเมริกา ตาม ทาง ไฟ ฟ้า ใหม่

๏ แล ข่าว ที่ ว่า มา ด้วย เปรศซิเด็นต์ ลิงกัน, ที่ อ้าย ผู้ ร้าย
ลอบ เข้า มา ยิง เอา ถึง แก่ กรรม ตาย, ความ ข้อ นี้ เปน ความ
จริง. เมื่อ ท่าน ถึง แก่ กรรม นั้น, ณวัน เสาร์ เดือน ห้า แรม ห้า
ค่ำ ปีฉลู สัปตศก. แต่ มิศเตอซิวอาด, ที่ เปน ขุนนาง ใหญ่ ฝ่าย
ต่าง ประเทศ, ที่ ถูก อ้าย ผู้ ร้าย วิ่ง เข้า ไป ฟัน, เมื่อ นอน ป่วย
อยู่ นั้น, อาการ ค่อย ทุเลา ขึ้น แล้ว, คง จะ รอด เปน แท้. แล
บุตร ชาย ของ ท่าน ที่ ฦๅ กัน ว่า, อ้าย ผู้ ร้าย มัน ฟัน ตาย นั้น, ก็
จะ รอด ด้วย. ฝ่าย มิศเตอซิวอาด ผู้ เปน บิดา ไม่ ถึง แก่ กรรม
ตาย นั้น, เพราะ ผ้า ที่ หมอ ให้ พันธ์ ผูก รัด ขาตไกร, ที่ หัก เดาะ
ไป นั้น ผูก พันธ์ เปน หลาย ชั้น, ดาบ ที่ อ้าย ผู้ ร้าย แทง นั้น, จึ่ง
ไม่ เข้า ไป ภุก ได้. ขาตไกร ท่าน หัก นั้น เพราะ ม้า ที่ เทียม รถ
นั้น ตก ใจ ตื่น วิ่ง ไป เร็ว นัก, ท่าน จึ่ง โดด ลง จาก รถ, ล้ม ลง
ขาตไกร เบื้อง ขวา จึ่ง หัก เดาะ, แล แขน เบื้อง ขวา ก็ หัก ด้วย.
ท่าน จึ่ง ได้ นอน ป่วย อยู่ หลาย วัน. อ้าย ผู้ ร้าย รู้ เหตุ นั้น, จึ่ง
เหน ได้ ช่อง ที่ จะ กระทำ ได้ จึ่ง อง อาจ เข้า ไป ทำ. เมื่อ ก่อน เวลา
ที่ อ้าย ผู้ ร้าย ยัง ไม่ มา แทง นั้น, ฝ่าย หมอ ที่ รักษา ก็ คิด ว่า, จะ
ต้อง แทง ให้ โลหิต ไหล สัก น่อย หนึ่ง, เพราะ แผล ที่ บวม มาก
ขึ้น นั้น. ภอ อ้าย ผู้ ร้าย มา แทง ให้ โลหิต ไหล ก็ ภอ ดี ได้ ความ
ศุข สบาย มาก ขึ้น. แต่ เมื่อ แรก ถูก อ้าย ผู้ ร้าย แทง นั้น ก็
สลบ ไป. ครั้น อยู่ มา สัก น่อย หนึ่ง ก็ ค่อย ทุเลา บันเทา ขึ้น เปน
อัน มาก.

๏ อนึ่ง วิลลิกซิบุศ ตัว อ้าย ผู้ ร้าย, ที่ ได้ ฆ่า เปรศซิเด็นต์ ลิง
กัน นั้น, ขึ้น ม้า หนี ไป ใน เวลา คืน วัน นั้น, ครั้น ไป ถึง ที่ ทำ
บล แห่ง หนึ่ง, ที่ นั่น เปน โคลน, ม้า นั้น ก็ พลาด ล้ม ลง ทับ เอา
ท้าว วิลลิกซิบุศ เจ็บ, จะ เดิน ต่อ ไป อีก ไม่ ได้. จึ่ง เรียก หมอ
คน หนึ่ง มา ช่วย รักษา. ฝ่าย หมอ นั้น จึ่ง มา ช่วย สงเคราะห์
รักษา วิลลิกซิบุศ, ให้ ถือ ไม้ ท้าว กราน ภอ เดิน หนี เขา ไป ได้.
แล มัน มี เพื่อน อีก คน หนึ่ง ชื่อ ว่า ฮาโรลด์, เปน เพื่อน ได้ ช่วย
สงเคราะห์ กัน มา แต่ เดิม. ทั้ง สอง คน นั้น ก็ ภา กัน หนี ไป, ได้
สิบ เอ็ด วัน, สิบ สอง วัน, ไป ถึง ที่ ตำบล แห่ง หนึ่ง. จึ่ง เหน
พวก ทหาร ม้า ไล่ ติด ตาม มา ข้าง หลัง. จึ่ง ภา กัน หนี เข้า ไป
ซ่อน ตัว อยู่ ใน โรง เปน ที่ สำรับ ไว้ ของ แห่ง หนึ่ง. แล้ว จัด แจง
ปึก ทาง ไว้ เพื่อ จะ มิ ให้ ทหาร เข้า ไป ได้. ฝ่าย พวก ทหาร ก็
บอก แก่ มัน ว่า, เอง จง ยอม แพ้ แก่ เรา เสีย เถิด, เรา จะ ให้
เจ้า มี เวลา สัก ห้า นาที, ภอ ที่ จะ ตรึก ตรอง ได้. ถ้า เจ้า ไม่
ยอม แพ้ แล้ว, เรา จะ เอา ไฟ เผา โรง นี้ เข้า ให้ จง ได้, วิลลิก
ซิบุศ จึ่ง ตอบ ว่า, เอง ชื่อ ไร จะ เอา อไร. ฝ่าย ทหาร ตอบ ว่า,
เรา จะ เอา ตัว เจ้า, หมาย ว่า จะ จับ กุม เอา ตัว เจ้า ไป. ฝ่าย
วิลลิกซิบุศ ตอบ ว่า. นี่ เปน การ อยาก นัก, เรา ก็ มี แต่ ท้าว เดี่ยว
แต่ ทว่า เจ้า จง ยอม ให้ เรา มี โอกาส ที่ จะ แก้ ชีวิต ไว้ สัก ที่ หนึ่ง,
จง ถอย ออก ไป สัก ๕๐ วา เถิด, แล้ว จะ ออก รบ กัน. ฝ่าย
พวก ทหาร ตอบ ว่า, เรา ไม่ ได้ มา เพื่อ จะ รบ กัน ดอก, เรา มา
เพื่อ จะ จับ กุม เอา ตัว เจ้า ไป, เจ้า จำ เปน ต้อง ยอม แพ้ แก่ เรา.
ฝ่าย วิลลิกซิบุศ ตอบ ว่า, เรา อาจ ยิง พวก เจ้า ห้า คน, หก คน,
เมื่อ กำลัง พูด อยู่ เดี๋ยว นี้ ก็ ได้. แต่ ทว่า เรา ไม่ อยาก จะ ฆ่า ผู้
ใด, เรา จะ ไม่ ยอม แพ้ เลย, เมื่อ ยัง กำลัง มี ชีวิตร อยู่ เรา
ก็ ไม่ ยอม. ฝ่าย พวก ทหาร ตอบ ว่า, ถ้า กระนั้น เรา จะ เอา ไฟ
เผา โรง นี้ เข้า. ส่วน วิลลิกซิบุศ ตอบ ว่า, ถ้า กระนั้น เจ้า ทั้ง หลาย
ที่ เปน คน กล้า หาร, จง จัด แจง ที่ ๆ สำหรับ จะ หาม ศพ เรา ไป
เถิด. ใน ขณะ นั้น ฮาโรลด์ ที่ เปน เพื่อน กัน ก็ กลัว ความ ตาย,
จึ่ง ยอม แพ้ แก่ พวก ทหาร, จึ่ง ยื่น มือ ออก ไป ตาม ช่อง เพื่อ
จะ ให้ เขา ใส่ โซร้ ไว้. ครั้น เขา ใส่ แล้ว จึ่ง ลาก ตัว ออก มา. แต่
วิลลิกซิบุศ นั้น, ก็ โกรธ เพื่อน กัน นัก, เพราะ ยอม ให้ พวก ทะ
หาร มา จับ ตัว ไป ได้. ใน เวลา นั้น เปน กลาง คืน มืด นัก ด้วย.
ฝ่าย นาย ทหาร เหน ว่า, จะ พูด จา ต่อ ไป อีก จะ ไม่ ได้ การ,
จึ่ง ให้ เอา ไฟ มา เผา โรง เข้า, เมื่อ ไฟ ไหม้ พลุ่ง โพลง ขึ้น, จึ่ง
แล เหน วิลลิกซิบุศ ยืน อยู่ ใน กลาง โรง, ขยิบ เอา ปืน สั้น เดิน
เขยก มา เพื่อ จะ ยิง พวก ทหาร ตาม ช่อง ปตู. ทหาร คน หนึ่ง
แอบ ดู ตาม ช่อง, เหน วิลลิกซิบุศ จะ มา ยิง เอา พวก ทหาร, ๆ
จึ่ง เอา ปืน ยิง วิลลิกซิบุศ ตาม ช่อง ฝา นั้น, ถูก ต้น คอ ล้ม ลง.
แต่ เมื่อ ยัง ไม่ ตาย นั้น เขา มี ใจ โกรธ นัก, จึ่ง ร้อง ด่า ชาว
เมือง อเมริกา เปน คำ หยาบ ช้า ต่าง ๆ. ครั้น อยู่ มา ประมาณ
ได้ สี่ ชั่วโมง ก็ ตาย, แล้ว เมื่อ ใกล้ จะ ตาย นั้น ได้ ด่า แช่ง ชาว เมือง
อเมริกา เปน คำ หยาบ ช้า ต่าง ๆ จน กระทั่ง ขาด ใจ ตาย, เมื่อ เว
ลา ใกล้ จะ สิ้น ใจ นั้น, มี คำ อ่อน อยู่ แต่ คำ ที่ สั่ง มา อำลา ถึง
มารดา คำ เดียว เท่า นั้น.

๏ ว่า ด้วย เมือง ริศมอนด์ รับ

๏ เมือง ริศมอนด์ได้เปน เมือง หลวง ฝ่าย กระบก, เซนนี
เร็ลแกรนต์ ฝ่าย เมือง อเมริกา, ได้ยก กอง ทัพ ใหญ่ มา ตี เมือง ริศ
มอนด์, ตั้ง แต่ ณเดือน เจ็ด ปี ชวด จน ถึง เดือน ห้า ๗ ค่ำ ปี ฉลู.

๏ ครั้น ถึง เดือน ห้า ขึ้น เจ็ด ค่ำ, เซนน์เร็ลลี แม่ ทัพ ฝ่าย
กระบก ใน เมือง ริศมอนด์ เหน เหลือ กำลัง, ที่ จะ ต้าน ทาน ไว้ มิ ได้,
ก็ เลิก ทัพ อพยบ หนี ไป.

๏ ครั้น ณวัน พุท ขึ้น แปด ค่ำ เพลา เช้า, เซนน์เร็ล แกรนต์
ก็ จัด ให้ เซนน์เร็ลวิศเซ็น, ให้ ยก ทัพ เปน หลาย กอง เดิน เปน
กระบวร เข้า ไป ใน เมือง ริศมอนด์. ครั้น เข้า ไป ถึง ปตู แล้ว ก็
จัด นาย ทหาร กอง เลก กอง หนึ่ง, ให้ ไป หา ขุนนาง ผู้ ใหญ่ ใน
เมือง ริศมอนด์ นั้น, เข้า ไป รับ ลูก กุญแจ. ได้ แล้ว ทับ ทั้ง
หมด ก็ ยก เข้า ไป ใน เมือง. ชาว เมือง นั้น ออก มา ต้อน รับ กอง
ทัพ ด้วย ยิน ดี นัก, กล่าว คำ ปราไสย โดย ดี. แล คน ทาษ ที่ เปน
ชาติ อาฟริกา ผิว หนัง ดำ นั้น ก็ ดี ใจ นัก. แล เขา เหน กอง หนึ่ง
ที่ เปน ชาต อาฟริกา มา ด้วย นั้น, เขา ก็ ไป ต้อน รับ ด้วย ความ ดี
ใจ ยิ่ง. แล เมื่อ กอง ทัพ เข้า ไป พิ จารณา ดู ที่ ๆ ทัพ พวก กระบก ยก
มา ตั้ง อยู่ เมื่อ ก่อน นั้น, ครั้น เขา เหน เครื่อง สาตราวุธ เสื้อ ผ้า
แล หนังสือ ฝาก นั้น ที่ เขา ทิ้ง เรี่ย ราย อยู่ นั้น, เขา ก็ เหน เปน แน่
ว่า, คน เหล่า นี้ ไป โดย ใจ ด่วน นัก. เขา ก็ เดิน เปน ขบวร ทัพ
หลวง เข้า ไป อีก สอง ชั่ว โมง ก็ ถึง ที่ ใหญ่ สำหรับ ราชการ. แต่ ไฟ
ไหม้ เสีย นั้น ก็ หลาย หลัง, น่า สงสาร คิด เสีย ดาย. เขา คิด ว่า เงิน
ที่ เสีย เพราะ ไฟ ไหม้ นั้น, อยู่ ใน ราวง ๒ ล้าน ๓ ล้าน เหรียน, เสีย
เพราะ ฝ่าย กระบก เขา คิด แค้น นั้น เอง. เมื่อ ชณ เขา เดิน ทัพ ไป,
ก็ เหน ตึก ใหญ่ ที่ ไฟ ไหม้ นั้น พัง ทลาย ลง, เสียง ไฟ ดุจะ เสี่ยง
ปืน ใหญ่ หลาย บอก, แล เสียง ไฟ เสียง แตร เซง แซ่ สนั่น เปน
อัศจรรณ นัก, ไม่ เคย เหน เคย ได้ ยิน เลย. แม้น ผู้ ใด ได้ ฟัง
แล้ว ก็ จะ ไม่ ลืม เลย.

๏ แล ทับ ฝ่าย กระบก กอง หลวง ล่วง ไป ใน เพลา กลาง คืน
แต่ กอง หลัง ยัง เลื่อย ล้า อยู่, จน ถึง เซนเนอเร็ล วิศเซ็น เข้า
ไป ใน เมือง ได้ แล กอง หลัง ที่ ล้า อยู่ นั้น ก็ ไป มิ อาจ ต่อ สู้
ได้. มิศเดวิด ผู้ เปน เปรดซิเดนต์ ฝ่าย กระบก, ได้ หนี ไป จาก เมือง
ริศมอนต์ เมื่อ เพลา พลบ ค่ำ วัน อาทิตย์. ฝ่าย ชาว เมือง ริศมอนต์
นั้น หา ทัน รู้ ไม่ ว่า, ทัพ หลวง จะ เลิก ไป เรว ดัง นั้น. เมื่อ เขา
เหน กอง ทับ เดิน ล่วง ไป แล้ว, ก็ ตก ใจ วุ่น วิ่ง ทิ้ง สิ่ง ของ เสีย
เปน อัน มาก. บาง จำ พวก ก็ คิด ว่า จะ หนี ไป ก็ เหน ไม่ พ้น,
สู้ นั่ง จน อยู่ กว่า กอง ทับ นั้น จะ มา เพื่อ เขา จะ มี เมตา บ้าง ดอก
กระมัง. แล ใน ท้อง ถนน ก็ เกลื่อน กลาด ไป ด้วย กะดาษ หนังสือ
ฝ้าก แล สิ่ง ของ ทั้ง ปวง มาก. ฝ่าย พวก อาฟริกา ที่ เปน ทาษ เขา
ทิ้ง เสีย นั้น, ก็ เข้า ใน เมือง เก็บ เอา สรรพ สิ่ง ของ ได้ เปน อัน
มาก.เมื่อ ชณ เดิน ทัพ เข้า ไป นั้น, มี คน ผิว ขาว ชาว อเมริกัน,
ออก มา ต้อน รับ ด้วย เสียง อัน ดัง โดย ดี ใจ ยิ่ง นัก. บาง คน ก็ หา
ได้ ระวัง ลิ้น ไม่, ก็ ออก วาจา ด่า ทอ ต่อ กับ ฝ่าย อเมริกา, ฯ ก็ จับ ผู้
ที่ ด่า มา ทำ โทษ สิ้น ทุก คน. เซนนิเริล วิศเชน, ก็ เข้า ไป ตั้ง
อยู่ ใน ตึก ใหญ่ ที่ เปรดซิเดนต์ เดวิศ ได้ ละ ทิ้ง ไว้ นั้น. ใน ห้อง นั้น
ดู เหมือน เปรดซิเดนต์ เดวิศ จะ มิ ทัน ที่ จะ เก็บ สิ่ง ของ ทั้ง ปวง
ไม่, หนี ไป เรว โดย ด่วน. แล ของ สำคัญ แห่ง ภรรยา เปรดซิ
เดนต์ เดวิศ ตก ค้าง อยู่ บน โตะ บน หิ้ง บ้าง. อนึ่ง ภรรยา ของ
เซ็นนิเริล ลี ป่วย อยู่ จะ ภา ไป ด้วย ก็ มิ ได้, จำ เปน ต้อง ละ ไว้ ที่
บ้าน. ฝ่าย เซนนิเริล วิศเช็น, ก็ จัด แจง ให้ ทหาร อยู่ รักษา โดย ดี,
มิ ให้ เปน อัน ตราย ได้. อนึ่ง ปืน ใหญ่ ที่ ทัพ ฝ่าย กระบถ ทิ้ง ไว้
นั้น นับ ได้ ๓๐๐ บอก.

๏ คน ฝาแฝด เปน ชาติ ไทย ๚

๏ มี ข่าว มา ว่า, คน แฝด ที่ สาย สะดือ ติด กัน นั้น, ยัง อยู่
ที่ เมือง อะเมริกา ฝ่าย ใต้, ที่ หัว เมือง นอดแคโรไลนา, ยัง หา ได้
เปน อันตราย เพราะ การ กระบถ ที่ ทำ สงคราม กัน นั้น ไม่. ตัว
เขา ยัง เปน ศุข สบาย อยู่ ด้วย กัน ทั้ง สอง คน. แต่ เขา ได้ เมีย
คน ละ คน, แล้ว มี ลูก ด้วย กัน ทั้ง สอง คน. แต่ คน หนึ่ง นั้น
มี ลูก มาก, คน หนึ่ง มี ลูก น้อย. เมีย ของ คน ที่ มี ลูก น้อย
นั้น บังเกิด ความ ฤษยา คน ที่ มี ลูก มาก. คน แฝด ทั้ง สอง นั้น
ใส่ เสื้อ กางเกง สี มอ ๆ ตาม อย่าง พวก ขะบถ ที่ หัว เมือง ฝ่าย ใต้
นั้น. เขา ทั้ง สอง คน นั้น, ได้ เข้า เปน พวก คฤศเตียน, ใน พวก ที่
เรียก ว่า บัพทิศ นั้น. ความ ที่ เขา สงไสย มา แต่ เดิม ว่า, เมื่อ เรา
ทั้ง สอง ตาย ลง นั้น, จะ ตาย พร้อม กัน ฤๅ, ฯ จะ ตาย ที ละ คน,
ความ สงไสย ข้อ นี้ ยิ่ง บังเกิด ทวี มาก ขึ้น ไป กว่า แต่ ก่อน อีก,
เพราะ เขา มี อายุศม์ มาก กว่า ห้า สิบ ปี แล้ว. คน แฝด ทั้ง สอง
นั้น, กลัว ว่าความ ชะบถ นั้น, จะ เปน อันตราย ถึง บุตร ภรรยา
ของ ตัว. แต่ ความ กลัว ที่ ใหญ่ ยิ่ง กว่า นั้น ยัง มี อยู่, คือ เมื่อ
จะ ตาย นั้น, จะ ต้อง ตาย ที่ ละ คน ฤๅ จะ ตาย พร้อม กัน, แล ฝ่าย
คน ที่ เปน อยู่นั้น, จะ ต้อง ติด อยู่กับ ศพ ของ ผู้ ตาย ด้วย, แล
สาย พัง ผืด ที่ ติด กัน อยู่ นั้น, จะ ตัด ออก เสีย ได้ ฤๅ มิ ได้ ประการ
ใด, ก็ ยัง หา รู้ เปน แน่ ไม่.

๏ นาลิกา พก เมือง อะเมริกา ฯ

๏ ด้วย ที่ เมือง วัลละซัม แขวง หัว เมือง แมซี่ซูเซ็ธ นั้น, มี
ที่ ใหญ่ สำหรับ ทำ นาฬิกา พก, ตั้ง อยู่ เมื่อ คฤช ศักราช ๑๘๕๐ ปี.
การ ที่ ทำ นั้น จำเริญ โต ใหญ่ ขึ้น เร็ว นัก. ใน กาล ทุก วัน นี้ มี
ช่าง ทำการ ใน ที่ นั้น, อยู่ ใน รว่าง เก้า ร้อย สิบ ร้อย คน. แล นา
ฬิกา ที่ เขา ทำ ขึ้น นั้น, นับ ได้ ปี ละ ๓๕๐๐๐ นาฬิกา. แล นาฬิกา
ที่ ทำ นั้น, ดี ยิ่ง ขึ้น เปน อัน มาก, สู้ กับ นาฬิกา พก ที่ ดี อย่าง ยิ่ง
ที่ เขา ทำ ใน ประเทศ ยุรบ ได้. ข้าพเจ้า พิจารณา ดู เหน ว่า, จะ
ตี กว่า นาฬิกา ที่ ทำ ใน ประเทศ ยุรบ นั้น อีก, เพราะ นาฬิกา ใน
ประเทศ ยุรบ นั้น ทำ แล้ว ไป ด้วย มือ คน, หา มี เครื่อง จักร์ ไม่.
แต่ นาฬิกา พก ที่ ทำ ใน เมือง วัลละซัม นั้น, เขา ได้ ทำ แล้ว ไป
ด้วย เครื่อง จักร์ สิ้น ทั้ง นั้น, ทำ โดย พินิจ ละเอียด นัก. แล
เครื่อง จักร์ นาฬิกา ที่ ทำ เปน แบบ เดียว กัน นั้น, มี หลาย ชะนิด
หลาย อย่าง, ได้ นับ ว่า เปน ที่ หนึ่ง ที่ สอง ที่ สาม เปน ต้น. แล
นาฬิกา ที่ นับ ว่า ที่ หนึ่ง ที่ สอง ที่ สาม นั้น, ถ้า เครื่อง จักร์ แล
ไกย์ ใน นาฬิกา เหล่า นั้น ศึก เสีย ไป แล้ว, จะ เขียน จด หมาย
ฝาก ไป ให้ ซื้อ เครื่อง จักร์ แล ไกย์ ฤๅ เครื่อง อะไร ๆ, ใน นาฬิกา
นั้น มา เปลี่ยน ออก เสีย ก็ ไม่ ผิด กัน เลย, เพราะ เขา ทำ ด้วย
เครื่อง จักร์ เปน แบบ เดียว กัน หลาย ชะนิด สิ้น ทั้ง นั้น. ถ้า ผู้ ใด
ใน เมือง ไทย นาฬิกา ชะนิด นั้น ศึก เสีย ไป แล้ว, ก็ จง เขียน
หนังสือ ฝาก ไป ถึง ผู้ เปน เจ้า ของ ช่าง นาฬิกา, ที่ เมือง วัลละซัม
นั้น, บอก ชะนิด นาฬิกา ที่ เสีย ไป, แล บอก เครื่อง อะไร ๆ ที่
เสีย นั้น, เขา จึง จะ จัด สิ่ง นั้น, ฝาก เข้า มา ให้ ตาม ที่ ต้องการ.
ผู้ ใด ๆ ที่ เปน ช่าง นาฬิกา, ถึง ไม่ สู้ ฉลาด นัก ก็ เปลี่ยน ได้.
แล นาฬิกา นั้น ก็ ดี ขึ้น เหมือน อย่าง แต่ ก่อน เดิม ไม่ ผิด เลย.

อินซูรันซิ กัมเปนี

๏ บอนิโอ กัมเปนี่ นายห้าง กรุงเทพ ฯ ได้ตั้ง เปน พวก เอ
เซ็น,คือ รับ ธุระ แทน อินซูซันซิ กัมเปนี เมือง จีน ฝ่าย เหนือ.

๏ พวก ปีกเอลแปก แอน กัมเปนี่, นายห้าง กรุง เทพ นี้,
ได้ ตั้ง เปน เอเช๊น, คือ พวก รับ ธุระ แทน อินซูซันซิ กัมเปนี่, ที่
เมือง ปัตตาเวีย คือ กลาป๋า นั้น.

๏ พวก เอ มากวาล แอน กัมเปนี่, นายห้าง ที่ ได้ ตั้ง อยู่ ณะ
กรุงเทพ, ได้ ตั้ง เปน เอเช๊น, คือ พวก สำรับ เอา เปน ธุระ แทน พวก
นายห้าง, ที่ เมือง ฮัมเบิกค์ แล เมือง ปริเมน นั้น.

๏ มิศเตอ ดานิเอล มักเกลน, ที่ อยู่ ใน กรุง เทพ นี้ ปราถนา
จะ ให้ คน ทั้งปวง รู้ ว่า, ตัว ได้ ตั้ง เปน พนักงาน พิจารณา ดู เรือ
กำปั่น ต่าง ๆ ว่า, ควร จะ ไว้ใจ ได้ ฤๅ ไม่.

๏ พ่อ ค้า ๚

๏ เวอชิน แอน กัมเปนี่, เปน พ่อ ค้า อะเมริกัน สำรับ ขาย
เครื่อง กำปั่น, แล เสบียง อาหาร ที่ สำรับ ใช้ ใน กำปั่น ด้วย, แล
ฃาย สิ่ง ของ อื่น ต่าง ๆ, ที่ คน ใน กรุง เทพ ฯ จะ ตอ้ง การ. แล
เปน พวก สำรับ ขาย ของ ใน การ เลหลัง. ตั้ง อยู่ ที่ บ้าน คอกควาย
น่า วัด บาทหลวง.

๏ พวก รี่มี่ซะมิศ แอน กัมเปนี่, เปน พ่อ ค้า ฝรั่งเศศ, ตั้ง อยู่
ที่ บ้าน คอก ควาย ริม ตึก กงสุล ฝรั่งเศศ, มี ของ เครื่อง สำรับ เรือ
แล ของ ฝรั่งเศศ, แล ของ อังกฤษ หลายอย่าง ต่าง ๆ เปน อัน มาก.

๏ พวก ซิวิลแมเลอบ์แอน กัมเปนี่, เปน พ่อ ค้า ฝรั่งเศศ
ตั้ง อยู่ ที่ บ้าน กะดีจีน แห่ง หนึ่ง, ตั้ง อยู่ ที่ ทอ้ง สนาม น่า พระ ที่
นั่ง สุทไธย สวรรค แห่ง หนึ่ง, มี เครื่อง ใช้ ต่าง ๆ ที่ มา แต่ ประ
เทศ ยุรบ เปน อัน มาก.

๏ อนึ่ง มิศฟระรันซิศ จิต, เปน พนักงาน สำรับ ชัก เงา รูป
ปราถนา จะ ให้ คน ใน กรุง นอก กรุง เข้าใจ ว่า, ตัว นั้น อยู่ ที่ แพ้
น่า บ้าน กะดีจีน, ได้ เปน พนักงาน สำรับ ชัก เงา รูป ต่าง ๆ. รูป ที่
ได้ ชัก ไว้ แล้ว นั้น, ก็ มี หลาย อย่าง, คือ รูป วัง, แล รูป วัด, รูป
ตึก, รูป เรือน, แล รูป เงา ต้นไม้, แล รูป ท่าน ผู้ มี วาศนา ต่าง ๆ
ใน กรุง เทพ นี้. ถ้า ท่าน ผู้ ใด ปราถนา, จะ ให้ ข้าพเจ้า ไป ชัก เงา
รูป ที่ บ้าน ของ ท่าน - ข้าพเ[จ้า?] [ก็?] จะ ไป ทำ, ราคา ค่า จ้าง นั้น จะ เอา
แต่ อย่าง กลาง ภอ สม ควร.

๏ ฝ่าย ฮาโรลด์นั้น, พวก ทหาร ภา ตัว ไป ถึง เมือง วัชชิง
ตอน. แล้ว เกอเวอเม็นต์ อเมริกา ได้ ให้ จับ น้อง ของ วิลลิกซิบุค,
ด้วย คิด ว่า เปน สมัก พรวค พวก กับ อ้าย ผู้ ร้าย นั้น ด้วย.

๏ อนึ่ง อ้าย ผู้ ร้าย ที่ ลอบ เข้า ไป แทง เอา มิศเตอ ซิวาด, ที่
ชื่อ ว่า เพน นั้น, เขา ก็ จับ ตัว ได้ แล้ว, ส่ง ไป จำ ไว้ ณคุก ที่ เมือง
วักชิงตอน ได้ หน่อย หนึ่ง, เมื่อ มัน ได้ ความ ลำบาก ก็ คิด อยาก
จะ ทำลาย ชีวิตร ของ ตัว เสีย เอง. จึ่ง ฉวย เอา แท่ง เหล็ก มา
ตี ลง ที่ ศีศะ ของ ตัว เอง, เพื่อ จะ ให้ ตาย เสีย, คน อื่น เขา เหน
จึ่ง ได้ ชิง เอา แท่ง เหล็ก นั้น ไป เสีย. แล้ว มัด มือ มัน ไว้ จึ่ง ไม่
ได้ ทำ ร้าย ตัว เอง.

๏ ที่ เปน พวก เพื่อน อื่น นั้น เขา จับ ตัว ได้ อีก สิบสาม คน,
แต่ ยัง หา ได้ พิจารณา เปน สัจ ไม่, แต่ ดู เหมือน จะ เปน สัจ โทษ
ถึง ตาย นั้น ทั้ง สิบสี่ คน.

๏ อนึ่ง เขา ได้ จับ เปรศซิเด็นต์ เดวิด, ที่ เปน เจ้า เมือง ฝ่าย
ขบถ นั้น ด้วย, เขา จับ ตัว ได้ แล้ว ให้ จำ ไว้ ณคุก ที่ เมือง วัก
ชิงตอน นั้น.

โทษ ขบถ

๏ อนึ่ง เหตุ ที่ เกิดขึ้น ด้วย อ้าย ผู้ ร้าย ที่ ฆ่า แปรศซิเดนต์
ลิงกัน นั้น, ดู น่า กลัว ว่า, แปรศซิเด็นต์ เดวิศ จะ จัด แจง จ้าง
ให้ อ้าย ผู้ ร้าย นั้น กระทำ. อนึ่ง แปรศซิเด็นต์ ยอนซัน ที่ ขึ้น เปน
เจ้า เมือง อะเมริกา ใหม่ นั้น, ได้ กล่าว ไว้ ว่า, ผู้ ที่ เปน นายใหญ่
ใน การ คิด ขบถ นั้น, จะ ต้อง เปน โทษ ถึง ษาหัด ตาม กฎหมาย.
ถ้า เปน ไป ดัง นั้น, แปรศซิเด็นต์ เดวิศ ก็ จะ ต้อง เปน โทษ ผูก
คอ แขวน ไว้ บน ไม้ ที่ สูง, กว่า จะ สิ้น ชีวิตร โดย พลัน.

เปรศซิเดนต์ ใหม่ ที่ เมือง อเมริกา

๏ ท่าน ชื่อ แอนดริว ยอนซัน, แต่ แรก ชาว เมือง อเมริกา
ได้ เลือก ท่าน ไว้ เปน ไวยซ์ เปรศซิเด็นต์, คือ ผู้ รอง เปรศซิเด็นต์
ใหญ่. เมื่อ เปรศซิเด็นต์ ลิงกัน ถึง แก่ กรรม, มิศเตอ แอนดริว ยอน
ซัน, ได้ แทน ที่ เปรศซิเด็นต์ ใหญ่ ตาม ธรรมเนียม. มิศแอนดริว
ยอนซัน, เกิด ที่ เมือง รอเล ใน แขวง เมือง นอต กาไลนา,
เมื่อ ณวัน เดือน ดีเซมเบอ วัน ยี่สิบเก้า คฤษ ศักราช ๑๘๐๘, อา
ยุศม์ ท่าน เดี๋ยว นี้ ได้ ๕๗ ปี แล้ว. บิดา ท่าน ตาย แต่ เมื่อ อายุ
ท่าน ได้ ๔ ปี. บิดา ท่าน ตาย เพราะ การ ช่วย คน ที่ ตก น้ำ เมื่ว
อายุ มิศ เตอ ยอน ซัน ได้ ๑๐ ปี, มารดา ได้ ฝาก ท่าน ไว้ กับ
คน ช่าง เย๊บ ผ้า, ให้ อยู่ ที่ นั้น เจด ปี. ฝ่าย มารดา นั้น เปน คน
เขญ ใจ, จะ หา ครู สอน หนังสือ ลูก ก็ มิ ได้. ลูก นั้น เมื่อ หัด ทำ
การ เย็บ ผ้า อยู่, มี จิตร์ รักษ ใคร่ ใน หนังสือ โดย มาก, คิด ตั้ง ใจ ว่า
ถึง จะ ไม่ มี ครู บอก ก็ อาจ รู้ ได้, หมาย จะ อย่าห์ เรียน เอา เอง.
ขณะ นั้น ยัง มี ชาย ผู้ หนึ่ง, เคย เข้า ไป ใน ที่ ๆ เขา เย๊บ ผ้า อยู่
นั้น อ่าน หนังสือ ให้ คน ทั้ง ปวง ฟัง. ใน หนังสือ นั้น เปน หนังสือ
ข้อ ราชการ ที่ ขุนนาง อังกฤษ ประกาศ แก่ คน ทั้ง ปวง ฟัง, แล้ว เขา
จึ่ง เก็บ เอา ถ้อย คำ นั้น ตี เปน หนังสือ พิมพ์. เพราะ มิศ แอนต์
ดริว ยอนซัน ก็ ชอบ ใจ ฟัง, จึ่ง มี ความ ปราถนา อยาก จะ เรียน
รู้, ครั้น รู้ แล้ว จะ ได้ อ่าน ให้ เพราะ เหมือน คน นั้น. จึ่ง จับ ตัว
อักษร มา สังเกต ไว้ ให้ แม่น ยำ. ครั้น จำ ตัว ได้ ดี แล้ว, จึ่ง ประ
สม อักษร ทำ เปน คำ พูด, แล้ว ยืม หนังสือ นั้น มา หัด อ่าน
ทุก ๆ วัน. ครั้น อยู่ มา เจ้า ของ ก็ ให้ หนังสือ นั้น ไว้ เปน สิท แก่
มิศ แอนต์ริว ยอนซัน, ๆ ก็ อษ่าห์ อ่าน หนังสือ เล่ม เดียว นั้น
ทุก ๆ คืน ๆ ละ สอง ทุม สาม ทุม, ครั้น เวลา กลาง วัน ก็ ได้ หัด
ใน การ ช่าง เย๊บ. ครั้น อยู่ มา ครบ กำหนด ๗ ปี แล้ว, คือ คฤษ
ศักราช ๑๘๒๔ ปี, ก็ ตั้ง ตัว เปน นาย ช่าง เย็บ อยู่ ใน แว่นแคว้น
เมือง นอท กา โร ไล นา เกือบ ถึง สอง ปี. ใน สอง ปี นั้น มี หญิง สาว
คน หนึ่ง, ได้ มา เกลี้ย กล่อม ยอม กาย หมาย ว่า จะ เปน ภรรยา,
แต่ มารดา หญิง นั้น มิ ได้ ยอม. เพราะ เหตุ ว่า มิศ แอนดริว ยอน
ซัน เปน คน นุ่ม อนาถา ยาก จน นัก, จึ่ง มิ ได้ ตั้ง เปน ผัว เมีย กัน.

๏ เมื่อ กฤษ ศักราช ๑๘๒๖ ปี, อายุ ท่าน ได้ ๑๘ ปี,
ก็ กลับ มา อยู่ เมือง เดิม ชื่อ รอ เล. อยู่ ได้ นอย หนึ่ง จึ่ง ภา มาร
ดา ไป อาไศรย อยู่ ใน หัว เมือง เต๊นนิซี, ตำบล นั้น ชื่อ เกรนวิล,
ไป ตั้ง รับ จ้าง เย็บ ผ้า ใน เมือง นั้น ประมาณ สิบ สอง เดือน. จึ่ง
ได้ หญิง ใน เมือง นั้น เปน ภรรยา. ครั้น อยู่ ประมาณ นาน มา น่อย
หนึ่ง ก็ ออก จาก ที่ นั้น ไป อาไศรย อยู่ ฝ่าย ทิศ ตวัน ตก, ไป ตั้ง
การ จ้าง เย็บ ผ้า, มิ ช้า ก็ ถอย กลับ มา ตั้ง อยู่ ตาม เดิม. เมื่อ ครั้ง
นั้น เขา ได้ รู้ แต่ ที่ จะ อ่าน หนังสือ ฝ่าย เดียว. แล การ ที่ จะ เขียน
แล เรียน เล็ข นั้น ยัง หา รู้ ไม่. ฝ่าย ภรรยา เปน คน รู้ ใน การ
ขีด เขียน เล่า เรียน ทั้ง ปวง, จึ่ง อุษ่าห์ สั่ง สอน สามี จึ่ง รู้ วิธี
ต่าง ๆ, ท่าน นั้น ได้ ร่ำ เรียน กับ ด้วย ภรรยา แต่ เมื่อ เวลา กลาง
คืน, แต่ กลาง วัน นั้น มี ธุระ มาก, จึ่ง หา ได้ เรียน ไม่.

๏ เมื้อ ถึงศักราช ๑๘๒๙ ปี อายุ ท่าน ได้ ๒๑ ปี, ชาว เมือง
นั้น เหน ว่า ท่าน คน ดี มี ปัญญา มาก, จึ่ง ตั้ง ขื้น เปน ขุนนาง
ใน บ้าน นั้น ได้ ปี หนึ่ง. ครั้น สิ้น ปี แล้ว ก็ เลือก ตั้ง ใหม่ อีก ปี
หนึ่ง, เมื้อ ถึง กำหนด แล้ว จึ่ง ตั้ง ขื้น ใหม่ อีก ปี หนึ่ง, กว่า จะ
ครบ สาม ปี, ๆ แล้ว จึ่ง ตั้ง ใหญ่ ขื้น ไป เปรียบ เหมือน เจ้า
พระยา ยมราช, ว่า ราช การ ใน ตำแหน่ง นั้น อีก สาม ปี. ครั้น
ถึง กฤษ ศักราช ๑๘๓๕ ปี, ชาว เมือง ทั้ง ปวง ก็ เลือก ท่าน ไว้
เปน ผู้ สำหรับ ว่า ราชการ หัว เมือง, ตั้ง อยู่ ใน ตำแหน่ง นั้น ได้ สอง
ปี. ถึง กฤษศักราช ๑๘๓๙ เขา ก็ เลือก ตั้ง ท่าน ไว้ ใน ที่ ตำแหน่ง
นั้น ต่อ ไป, จน ถึง กฤษ ศักราช ๑๘๔๐ ชาว เมือง จึ่ง ตั้ง ให้
เปน ผู้ ช่วย เลือก เปรศซิเด็นต์, เที่ยว ว่า กล่าว ทั่ว ไป ใน แขวง
เมือง นั้น, สรรเสิญ ผู้ ที่ ท่าน เหน ควร จะ เปน เปรศซิเด็นต์ ให้
คน ทั้ง ปวง พึ่ง ดว้ย ท่าน เปน คน ชั่ง พูด เพราะ. ถึง กฤษ ศักราช
๑๘๔๑ ปี, ชาว เมือง ทั้ง ปวง ก็ เลื้อก ตั้ง ท่าน ขื้น เปน เซนนิตอ
คือ เปน ผู้ ว่า ราช การ ใหญ่ ใน หัว เมือง ที่ เรียก ว่า เติ็นนิซี ได้ สอง
ปี. ถึง กฤษ ศักราช ๑๘๔๓ ปี, ชาว เมือง ก็ เลือก ท่าน ตั้ง ขื้น
อีก ใหญ่ กว่า แต่ กอ่น, ให้ เปน เซนนิตอ สำหรับ ว่า ราชการ ใน
เมือง หลวง คือ วัดชิงตอน เปน ขุนนาง ใหญ่ ใน ที่ นั้น ได้ สิบ ปี.
เปน ศักราช ๑๘๕๓ ปี, ใน ขณะ นั้น ชาว เมือง ก็ เลือก ท่าน ตั้ง
ขื้น เปน ใหญ่ กว่า นั้น อีก, ได้ เปน เจ้า เมือง เติ็นนิซี ได้ ๔ ปี.
ครั้น กฤษ ศักราช ๑๘๕๗ ปี, ชาว เมือง ก็ เลือก ท่าน ตั้ง ขื้น
เปน เซนนิตอ ใน เมือง หลวง, คือ เมือง วัดชิงตอน อีก ๖ ปี.
เมื้อ กฤษ ศักราช ๑๘๖๔ ปี, บันดา ชาว ประเทศ อเมริกา ทั่ว
ไป ก็ พร้อม ใจ กัน ตั้ง ท่าน ขื้น เปน รอง เปรศซิเดิ้ลต์ ใหญ่.

๏ ครั้น ถึง เดือน ๔ ปี ชวด เดือน มาช์ วัน ที่ ๔, ถ้า จะ คิด
เปน ไทย คือ เดือน ๔ ขื้น แปด ค่ำ ใน ปี นั้น, เปน เวลา ที่ เปรศซิ
เด็นต์ ที่ จะ เปน ใหม่ เข้า มา ตั้ง คำ สาบาล ไว้, ว่า จะ รักษา บ้าน
เมือง โดย ยุติธรรม ตาม คำ กอนซติติวชัน, ที่ เปน กดหมาย อัน
เปน หลัก สำรับ ประเทศ อเมริกา. ใน วัน นั้น มิศ แอนดริว ยอน
ซัน ตั้ง คำ สาบาล ไว้ ตาม ทำเนียม. เมื้อ เปรศซิเด็ลต์ ลิงกัน ถึง
แก่ กรรม แต่ ณ เดือน ห้า แรม ห้า ค่ำ ปี ฉลู นั้น, มิศ แอนดริว
ยอนซัน ก็ เลื่อน ขื้น เปน ที่ เปรศซิเดิ้ลต์, แทน เปรศซิเดิ้ลต์
ลิงกัน ที่ ถึง แก่ กรรม นั้น.

๏ ข่าว ที่ ฦๅ มา ว่า, แปรศซิเด็นต์แอนตริวยอนเซน
นั้น, เมื่อ เวลา ที่ เข้า รับ เปน ไวศ์ แปรศซิเด็นต์ นั้น, ท่าน
ก็ เสพ สุรา เมา เสีย สติ ไป, ความ ข้อ นี้ ก็ จริง. แต่ มี คำ แก้
ว่า, ท่าน เปน คน ไม่ เคย เสพ สุรา เลย. แต่ ท่าน ไม่ สะบาย มา
หลาย วัน แล้ว, แล ใน เวลา วัน นั้น, เมื่อ ก่อน ที่ จะ ตั้ง ขึ้น ใน
ตำแหน่ง ไวศ์ แปรศซิเด็นต์ นั้น, ฝ่าย หมอ ที่ สำหรับ รักษา ตัว ท่าน
นั้น, เชิญ ให้ ท่าน เสพ สุรา หน่อย หนึ่ง, ประสงค์ เพื่อ จะ ให้ มี
กำลัง ชื่น อารมณ์, ภอ ที่ จะ กระทำ การ มงคล ให้ สำเร็จ เปน อัน ดี
ได้ ใน วัน นั้น จึ่ง ได้ เสพ สุรา เมา ไป เพราะ ไม่ เคย. เมื่อ ท่าน สร่าง
เมา ได้ สติ แล้ว ก็ เสีย ใจ นัก, จึ่ง ตั้ง คำ สัจ สาบาล ตัว ว่า, จะ
ไม่ เสพ สุรา ต่อ ไป อีก เลย. การ ที่ ข้าพเจ้า เมา สุรา นั้น, มี
ต้น มี ปลาย แล้ว จะ ไม่ มี ต่อ ไป อีก เลย. ฝ่าย ขุนนาง แล ราษฎร
ชาว เมือง ทั้ง ปวง ก็ วาง ใจ ใน ท่าน มั่นคง ว่า เปน คน ไม่ เคย เสพ
สุรา จริง, แล ท่าน จะ ไม่ เมา เสีย สติ ต่อ ไป เช่น นั้น อีก แล้ว. แล
เมื่อ ท่าน ขึ้น เปน ที่ แปรศซิเด็นต์ นั้น, ณวัน เสาร์ เดือน ห้า แรม
ห้า ค่ำ ปี ฉลู สัปต์ศก, ขณะ นั้น ท่าน ได้ สำแดง กิริยา อาการ ดี เปน
อัน มาก. ฝ่าย ราชทูต อังกฤษ แล ราชทูต ฝรั่งแต่ บันดา ขุนนาง
ที่ อยู่ นั้น, ก็ มี ความ ยินดี ชอบ ใจ นัก. แล้ว ท่าน ได้ กล่าว เปน
ใจ ความ ว่า, ควน ที่ เมือง อังกฤษ แล เมือง อเมริกัน จะ เปน สำ
พันธ์ มิตร สนิท กัน, เพราะ เปน ภาษา อัน เดียว กัน, เคย ประ
กอบ การ เลี้ยง ชีพ อย่าง เดียว กัน. ข้าพเจ้า หา ได้ ถือ ตัว ว่า
มี ปัญญา ภอ ที่ จะ ว่า กล่าว ราชการ แผ่น ดิน ที่ แปรศซิเด็นต์ ได้ ไม่.
ข้าพเจ้า จะ ขอ พึ่ง อาไศรย ปัญญา ท่าน ทั้ง หลาย ที่ สำหรับ เปน ที่ ปฤก
ษา ราชการ แผ่นดิน. ข้าพเจ้า ตั้ง ใจ มั่นคง ว่า จะ อุษาห์ ประพฤติ
ให้ ต้อง ตาม ยุตติธรรม, เปน การ ที่ ควร ข้าพเจ้า จะ กระทำ. แต่
เหตุ ทั้ง ปวง ที่ จะ บังเกิด เพราะ ยุตติธรรม ที่ ข้าพเจ้า ได้ กระทำ นั้น,
เปน สิทธิ์ อยู่ กับ พระเจ้า, เรา จะ อุษาห์ วาง ใจ อยู่ กับ พระเจ้า.

๏ การ ศพ แปรศซิเด็นต์ ลิงกัน ๚

๏ ฝ่าย ชาว เมือง อเมริกา นั้น, ครั้น ได้ ยิน ข่าว ว่า ท่าน แปรศ
ซิเด็นต์ ลิงกัน นั้น ถึง แก่ กรรม ตาย แล้ว, ก็ ภา กัน เศร้า โศก เสีย
ใจ นัก. แต่ บันดา ที่ ๆ ได้ สำรับ ว่า ราชการ นั้น, ให้ ประดับ ไป
ด้วย แพร ศรี ดำ ทุก แห่ง ทุก ตำบล, กับ ทั้ง ที่ โรง สวด ทั้ง ปวง
นั้น, ก็ ให้ ประดับ ไป ด้วย แพร ดำ มาก มาย.

๏ ณวัน พุทธ เดือนห้า แรม เก้า ค่ำ ปี ฉลู สัปตศก นั้น, มี การ
ศพ ใหญ่ ที่ เมือง วัดชิงตัน, ใน วัน นั้น อาณา ประชา ราษฎร ชาว
เมือง ทั้งปวง ทั่ว ไป ใน ประเทศ อเมริกา, พร้อม ใจ กัน หยุด การ,
เพื่อ จะ สำแดง ความ รักษ์ ที่ คิด ถึง ท่าน แปรศซิเต็นต์ ลิงกัน เจ้า
แผ่นดิน ที่ ตาย นั้น. ครั้น ถึง ณวัน ศุกร์ เดือน ห้า แรม สิบเอ็ด ค่ำ,
ก็ เชิญ ศพ ยก ไป, เพื่อ จะ ฝั่ง ไว้ ใน ป่าช้า ที่ ตำบล บ้าน ของ ท่าน
ชื่อ ว่า ซปริงฟีลด์, ใน แว่นแคว้น หัว เมือง อิลินอย, เปน ทาง
ไกล หลาย วัน. เมื่อ ไป ถึง เมือง ใหญ่ เมื่อ ใด ก็ ให้ หยุด ศพ ท่าน
เจ้า แผ่น ดิน ลง ไว้ สัก วัน หนึ่ง บ้าง สอง วัน บ้าง, ภอ ให้ ราษฎร
ชาว เมือง มา คำนับ เยี่ยม เยียน ศพ ท่าน. แต่ บันดา ราษฎร ชาว
เมือง ทั้ง ปวง ก็ มา ประชุม พร้อม กัน ใน ที่ นั้น ๆ เปน อัน มาก.
แต่ เชิญ ศพ ยก ไป ดัง นั้น ได้ ๑๔ วัน จึง ถึง ที่ ตำบล บ้าน เดิม
ของ ท่าน.ใน วัน นั้น จึง ได้ เชิญ ศพ ท่าน ฝั่ง ไว้ ใน ป่าช้า นั้น.

๏ หนังสือ จดหมาย เหตุ ที่ เมือง สิงคโปร์ ชื่อ ซเตารต์ เตม
ได้ กล่าว ไว้ ว่า, การ ศพ ของ แปรศเตนต์ ลิงกัน นั้น, เปน
การ ใหญ่ ยิ่ง นัก, ไม่ เคย มี ทั่ว ไป ใน โลก เช่น นั้น เลย.

๏ อนึ่ง เจ้า เมือง ต่าง ๆ ประเทศ เปน อัน มาก, มี เมือง
อังกฤษ, แล ฝรั่ง เสศ เปน ต้น, ได้ ทราบ ข่าว ว่า, เปรศซิเต็นต์ ลิง
กัน ถึง แก่ กรรม เช่น นั้น, ก็ สำแดง การ เศร้า หมอง ใน ใจ. จึ่ง
เขียน หนังสือ ฝาก ไป ถึง เจ้า เมือง อเมริกา บ้าง, ไป ถึง แมดัม
ลิงกัน บ้าง, เปน ใจ ความ ว่า, เรา ก็ เปน ทุกข นัก เพราะ ท่าน
แปรศเตนต์ ลิงกัน ที่ ถึง แก่ กรรม นั้น. ขอ อวย พร มา ถึง ท่าน
ด้วย, ขอ พระเจ้า ได้ โปรด ประทาน ซึ่ง ความ สวัสดิ มงคล จง มี
แก่ ท่าน ต่อ ไป จน ชั่ว กลาปาวสาน.

ตราชู อย่าง หนึ่ง

๏ ที่ นี้ จะ ว่า ด้วย การ กำหนด สัง เกต, พิจารณา บันดา
สิ่ง ของ ทั้งหลาย, อัน มี อยู่ ใน ประเทศ เบื้อง ตระวัน ตก,
แล ประเทศ เบื้อง ตวะวัน ออก นั้น. ถ้า จะ เปรียบ กัน เข้า
แล้ว, ข้าง ไหน จะ จำเริญ ใจ สว่าง ตา. คน ทั้ง หลาย คง เห็น
ลง ว่า, บันดา สิ่ง ของ ซึ่ง เกิด มี มา แต่ ประเทศ เบื้อง ตระ
วัน ตก นั้น, เปน ของ ประเสริฐ วิเศษ ดี กว่า กัน. ก็ การ ซึ่ง
ประเสริฐ วิเศษ นั้น, ด้วย เปน อัศจรรย์ ประการ ใด. อัศจรรย์
นั้น มี อยู่ หลาย อย่าง. ฦๅ หนึ่ง มิได้ พึ่ง นับถือ ตาม คติ ธรรม
เนียม แห่ง บุราณ, เหมือน อย่าง ใน สยาม ประเทศ นี้, ฦๅ
ประเทศ ซึ่ง ตั้ง อยู่ ล้อม รอบ นั้น ก็ ดี. ก็ ฝ่าย สยาม ประเทศ
นี้ ถ้าจะ คิด อ่าน ทำ การ อัน ใด, มัก มี อัธญาไศรย ตาม คติ เดิม
ของ บุราณ อาจารย์ ฉนั้น. ดุจ มิ ได้ มี ปัญญา คิด ผ่อนผัน ให้ แปลก
ประลาด ตา ยวด ยิ่ง ขึ้น ไป, กว่า ของ เก่า ที่ เขา ทำ ไว้ เสร็จ นั้น.
เพราะ เขา ย่อม ถือ กัน ว่า บุราณ นั้น, ท่าน ทำ ไว้ เปน ครู อย่างไร
ควร เรา จะ ทำ ไป เอา เยี่ยง ท่าน เช่น นั้น. เหตุ ฉนี้ จึง มิ ได้ มี
สิ่ง ของ, อัน ใหม่ เปน ที่ ไสสอาด ตา พ้นไป จาก เครื่องที่ คร่ำ คร่า
ได้ ดัง นั้น.

๏ ก็ ฝ่าย ประเทศ เบื้อง ตระวัน ตก นั้น. เขา มิ ได้ นับ ถือ
กัน ตาม แบบ บุราณ, เขา คิด แต่ การ ที่ จะให้ ประเสริฐ เลิด
ยิ่ง ขึ้น ไป กว่า ของ เก่า แห่ง บุราณ ที่ เขา สร้าง ไว้ นั้น. เมื่อ
เขา เห็น ว่า ธรรม เนียม แห่ง บิดา แล มาร ดา นั้น, ไม่ สู้ จะ ดี,
เขา ก็ สละ หนี ทิ้ง เสีย ไม่ ถือ เอา, จัด แจง ตก แต่ง เข้า เสีย
ใหม่ ให้ ดี ให้ เปน ที่ ทัศ นา แห่ง ตา โลกย์ ทุก ปี้ ๆ ดัง นี้, ฦๅ
มาท แม้น ว่า บิดา มาร ดา ของ เขา, เคย อาไศรย อยู่ แต่ เพียง
โรง เท่า นี้, บุตร นั้น ก็ ปลูก แปลง จัด แจง กัน เข้า, ให้ เปน
ตึก สอาด ดี ยิ่ง กว่า บิดามาร ดา อีก. ฦๅ บิดามารดา ของ เขา
นั้น, เคย ได้ รับ ประทาน อา หาร อยิบ ด้วย มือ, บุตร แล หลาน
ของ เขา เหล่า นั้น, ก็ ใช้ สอย กัน ด้วย มีด แล ซ่อม แล ช้อน เงิน
แล ช้อน ทอง เปน ต้น ฉนี้. ฦๅ บิดา มารดา ของ เขา นั้น เคย ไป
เที่ยว เล่น ด้วย ท้าว แล เกียน ก็ ดี, บุตร แล หลาน ของ เขา เหล่า
นั้น ก็ ไป ด้วย รถ เพิลง แล กำปั่น ไฟ เช่น นี้. เพราะ ฉนั้น จึง
สรรพ์ สิ่ง ของ ทั้งปวง, ใน ประเทศ เมือง ตระวัน ตก โน้น ก็ งาม
ดี มาก ทวี จำเริญ ตา ขึ้น กว่า แต่ ก่อน ๆ นั้น.

๏ อนึ่ง ใน สยาม ประเทศ นี้, ไม่ สู้ ต้อง การ ด้วย ของ ที่ ดี
งาม สง่า, มา ใช้ สอย ประดับ กาย ให้ เกลี้ยง ตา, ด้วย ว่า เปน
ประเทศ อัน ร้อน กล้า. แม้น มี เรือน เคหา ไม่ สู้ มิด ชิด, พอ
ค้าง กาย ก็ อยู่ เปน สุข ไป ได้. ฦๅ เสื้อ ผ้า ท่อน สะไบ แต่ เล็ก
น้อย ไม่ สู้ ดี ก็ บริโภค นุ่ง ห่ม ได้, ฦๅ เครื่อง มือ ที่ จะ ใช้ กระ
ทำ การ ต่าง ๆ ไม่ สู้ ดี, แล ไม่ หมั่น ลับ ก็ ใช้ กัน ได้, เพราะ
เปน วิไสย แห่ง ประเทศ ฉนั้น, ด้วย เขา ใช้ กัน แต่ ไม้ ไผ่ แล
จาก กระ ทำ เปน โรง แล เรือน พะเพิง อยู่ ดัง นี้, มิ ได้ ใช้ ตึก เปน
ที่ เรือน อยู่ โดย มาก. ฦๅ เครื่อง มือ ที่ จะ ทำ นา มี ไถ แล คราด
แล มีด พร้า จอบ เสียม เปน ต้น ฉนั้น, ถึง เลว ทราม ไม่ งด
งาม ฉันใด, เขา ก็ พยายาม ทำ ไป ได้ ทั้ง นั้น, เพราะ ปฐวี แห่ง
สยาม ประเทศ นี้, เปน ที่ ดิน ดี พืชน์ พัน งอก ผล ง่าย ดัง นี้.

๏ ก็ ฝ่าย ประเทศ เมือง อังกฤษ แล เมือง อเมริกา เปน ต้น นั้น,
ถ้า ไม่ มี ตึก ดี สนิท มิด ชิด กัน, ฦๅ เสื้อ ผ้า ทั้ง ชั้น ใน แล ชั้น
นอก เช่น นั้น, ฦๅ เครื่อง รอง ท้าว แล หมวก เปน ต้น ดัง นั้น,
เห็น จะ ตาย ไม่ มี ร่าง กาย เปน แม่น มั่น, เพราะ ประเทศ นั้น,
หนาว ยิ่ง หนัก ดัง นี้.

๏ อนึ่ง ใน ประเทศ เบื้อง ตระวัน ออก นี้, แม้น เขา จะ ประ
กอบ กิจ สิ่ง ใด ๆ. มี เลื่อย ไม้ แล เยบ ผ้า เปน ต้น, เขา ก็ ประ
กอบ ด้วย กำลัง คน, ให้ กระทำ ท่วน ทั่ว ตัว คน ฉนี้.

๏ ก็ ฝ่าย ประเทศ เบื้อง ตระวัน ตก นั้น, เขา ใช้ กิจ ปัญญา
ให้ กระทำ เปน จักร กล ไก, ใช้ กำลัง น้ำ แล กำลัง ไฟ แทน
กำลัง คน ได้ โดย มาก ดัง นี้. เหตุ ฉนั้น จึ่ง กล่าว ว่า กำลัง กาย
เห็น จะ สู้ กำลัง ปัญญา ไม่ ไหว, แล ประเทศ เหล่า ใด ที่ ได้ อา
ไศรย แก่ ปัญญา, คง จะ จำเริญ มาก กว่า ประเทศ นั้น ๆ เปน แน่.

๏ อนึ่ง เหล่า คน ทั้ง หลาย ซึ่ง มี อยู่, ใน ประเทศ เบื้อง ตระ
วัน ตก นั้น, เขา มี ความ อุษ่าห์ ขวน ขวาย หมั่น ตฤก กรอง พิจารณา
ด้วย ปัญญา เปน อัน มาก แล้ว, สำแดง การ ตาง ๆ ให้ วิเศษ
เกิน ขึ้น ไป, ด้วย เขา หวัง จะ ให้ มี ประโยชน์ แก่ ตัว ของ ตัว ฉนี้
เพราะ ประเทศ นั้น มี ธรรม เนียม อย่าง หนึ่ง ว่า, ถ้า ผู้ ใด คิด ทำ
ของ ให้ ปลาด ตา ขึ้น ได้, ผู้นั้น ก็ ไป รับ ปะเต็นท์ ณ เมือง
หลวง, คือ ตรา มิ ให้ ผู้ ใด เอา เยี่ยง อย่าง กัน, ไป ทำ ขาย ได้ กว่า
จะ สิ้น กำ หนด ปะเต็นท์, ก็ ปะเต็นท์ นั้น บาง ที ยี่ สิบ ปี ฦๅ สาม
สิบ ปี ก็ มี. ครั้น ครบ จำ นวน ท่วน กำ หนด ปะเต็นท์ แล้ว,
ผู้ ใด มี ความ ปราถนา ก็ เอา อย่าง ได้, ฦๅ หนึ่ง ถ้า ยัง ไม่ ถึง
กำหนด ปะเต็นท์, มี ผู้ อื่น คิด ขึ้น ได้ ดี กว่า นั้น อีก แต่ ว่า อย่า
ให้ เหมือน กัน เช่น นั้น. ก็ ไป รับ ปะเต็นท์ ที่ เมือง หลวง นั้น
เหตุ ฉนี้ คน ทั้ง หลาย จึ่ง มี อุษ่าห์ คิด กัน, ให้ เปน ของ วิเศษ
ต่าง ๆ ขึ้น ได้ ดัง นั้น.

๏ ก็ ฝ่าย ประเทศ เบื้อง ตระวัน ออก เหล่า นี้, มี ได้ มี ขนบ ธรรม
เนียม เช่น นั้น, จึ่ง ไม่ มี ปัญา ที่ จะ ยัง กัน แล กัน ให้ เฉียบ
แหลม ขึ้น ได้ เหมือน เขา เหล่า นั้น,
๏ อนึ่ง ประเทศ เบื้อง ตระวัน ตก เหล่า นั้น, เขา ได้ ตั้ง สกุล
แล ยูนิเวอซิตี, แล ได้ จ้าง ครู อาจารรย์ สำ รับ ไว้, ให้ สั่ง สอน
ศิลปสาทร วิชา การ, แล ภาษา ตาง ๆ เปน อัน มาก. แล
เด็ก ทั้ง หลาย ทั้ง หญิง แล ชาย, ก็ ไป เรียน ที่ นั่น มาก หลาย
ปี จน มี ความ รู้ ทวี ขึ้น ได้ มาก ฉนั้น,

๏ ก็ ฝ่าย ประเทศ เบื้อง ตระ วัน ออก นี้, มิ ได้ มี ดุจ เขา เช่น
เหล่า นั้น, เด็ก จึ่ง ไม่ อาจ สามาถ เพื่อ จะ รู้ ได้ เหตุ ฉนี้ เขา ทั้ง
หลาย จึ่ง ยิน ดี ไป ด้วย การ เล่น ต่าง ๆ, หา สู้ แสวง หา วิ ชา ความ
รู้ ไม่ ดัง นั้น.

๏ อนึ่ง ถ้า จะ ว่า ให้ สั้น เข้า แล้ว, ประเทศ แห่ง ตระวัน ตก
เหล่า นั้น เขา มี ความ จำ เริญ ขึ้น ได้ ด้วย พระ สาศนา, เพราะ
เขา มี พระ คำ ภีร์ ที่ วิเศษ, ได้ รู้ ธรรม ของ พระ เจ้า ผู้ ที่ เที่ยง
แท้ ฉนี้ แล.

การ ฃโมย

๏ ณวัน เสาร์ เดือน แปด ขึ้น ค่ำ หนึ่ง ปี ฉลู สัปตศก, จีน
คน หนึ่ง มา กล่าว ความ ที่ ตำแหน่ง กอง เตวน, เปน ใจ ความ ว่า, มี
เงิน ประมาณ ๓๐๐๐ เหรียน, ที่ เขา ฃโมย เอา ออก จาก กำปั่น
ชื่อ ฟาดี ที่ จม น้ำ อยู่ ปาก อ่าว ทเล ไทย สัก หก เดือน แล้ว นั้น. แล
คน นั้น กล่าว ว่า ผู้ ที่ ฃโมย นั้น, ให้ เงิน เปน สินบน แก่ ตัว เปน
เงิน ๔๐ เหรียน, เพื่อ จะ มิ ให้ ใคร รู้ ความ นั้น. ครั้น เมื่อ
ณวัน อาทิตย์ ขึ้น สอง ค่ำ, ข้าพเจ้า คือ มิศเอม ได้ ไป รับ เงิน
จาก หมอ จีน คน หนึ่ง ที่ อยู่ สำเพง, เงิน นั้น ๔๙ เหรียน. หมอ
ได้ รับ เงิน นั้น ไว้ กับ มือ ผู้ มี ชื่อ, ที่ เข้า ส่วน ใน การ ฃโมย นั้น
เงิน เรียน นั้น ดำ เพราะ อยู่ น้ำ เค็ม หลาย เดือน, ข้าพเจ้า ได้ ฝาก
เงิน นั้น ไว้ ที่ กงสุล อังกฤษ เมื่อ ณวัน จันทร์ ขึ้น สาม ค่ำ. ข้าพเจ้า
จับ ได้ เจ๊ก ได้ สอง คน ที่ เขา ฟ้อง ว่า เปน ฃโมย, ข้าพเจ้า ได้ จับ
ไว้ คอย ถ้า เวลา ที่ จะ ตัด สิ่น ความ. ใน สอง คน นั้น แต่ คน หนึ่ง
เปน ลูก จ้าง ใน เรือ ชื่อ ฮอก, เขา มัก เรียก ว่า เปน กปิตัน เรือ
ฮอก ๆ นั้น เขา ได้ จ้าง ไป ช่วย เอา เรือ ฟาดี นั้น ขึ้น, เขา ได้ รับ
จ้าง ช่วย เปน หลาย เดือน, แต่ การ นั้น ยัง มิ ได้ แล้ว. ข้าพเจ้า
คอย ถ้า เวลา ที่ จะ ตัด สิ่น ความ นั้น, โดย ข้าพเจ้า หยาก จะ รู้ ว่า
จะ เปน สัจ หฤา ไม่.

กองเตวน

๏ บาญชี จับ คน ทำ ผิด, ที่ กปิตัน เอม นาย กอง เตวน ได้
บอก มา, แต่ ณวัน พุทธ เดือน ๗ แรม สี่ ค่ำ, จน ถึง ณวัน พฤ
หัศบดี เดือน แปด ขื้น หก ค่ำ สริ เปน ๑๔ วัน ด้วย กัน.

๏ จับ คน แบก ของ ไป ผิด เวลา ได้ คน หนึ่ง.

๏ จับ ลูก นี่ เปน เงิน ๒๙๑ เหรียน คน หนึ่ง.

๏ จับ ลูก นี่ เปน เงิน ๒๐๐ ร้อย เหรียน ได้ คน หนึ่ง.

๏ จับ คน ยื้อ แย่ง ปืน ซั้น ได้ สอง คน.

๏ จับ คน ยื้อ แย่ง นาฬิกา ได้ คน หนึ่ง.

๏ จับ คน ขโมย เสื้อ ผ้า ได้ คน หนึ่ง.

๏ จับ คน ขโมย เงิน สาม ตำลึง ได้ คน หนึ่ง.

๏ จับ คน ขโมย ไก่ ได้ คน หนึ่ง.

๏ จับ คน ถือ เครื่อง สาตราวุทธ ได้ สอง คน.

๏ จับ ทาษ หนี่ นาย ได้ สาม คน.

๏ จับ คน ตี กัน ด้วย ไม้ ตบอง ฟัน กัน ด้วย มีด ได้ ห้า คน.

๏ จับ คน ที่ รับ เงิน ขโมย ๙๐ เหรียน, เขา หมาย ว่า เปน
เงิน ที่ เรือ ฟากี้ ที่ จม น้ำ นั้น ได้ คน หนึ่ง.

ความ แก้ ตัว

๏ หนังสือ มา ถึง เจ้า ของ บางกอก ริฅอเดอ, ดว้ย ข้อ
ความ ขโมย ที่ ท่าน ได้ ตี พิมพ์ ลง ใน ฉบับ ที่ ๘ เมื่อ ณวัน ศุกร
เดือน เจ๊ด แรม แปด ค่ำ ปี ฉลู สัปตศก นั้น, มี ความ ใน หนังสือ
นั้น ที่ จะ ให้ ชื่อ เสียง ของ มิศโม กงสุล ประตุเกศ มัว มอม เศร้า
หมอง ไป นอ่ย หนึ่ง. ควร ที่ ข้าพเจ้า จะ ตอ้ง แก้ ความ ที่ มัวหมอง
นั้น ให้ หมด มนทิล. เพราะ ข้าพเจ้า ได้ ว่า มิศโม เมื่อ ชำระ ความ
ฟองสภา, ดู เหมือน จะ เข้า ดว้ย ฟอง สภาผู้ จำเลย, ด้วย ข้าพเจ้า
คิด เหมือน ชำระ ความ ตระลาการ ที่ ศาล ไทย. ถ้า มี ผู้ ยืน ยัน ว่า
ผู้ นั้น ขโมย ของ อื่น ๆ ของ โจท, ถ้า มี พระยาณ หลาย คน ก็ ควร
จะ ชำระ ความ ขโมย ของ อื่น ๆ นั้น ต่อ ไป ดว้ย, แล้ว ผู้ จำเลย
ก็ คง จะ มี โทษ เหมือน โจท ได้ ฟ้อง แล้ว เหมือน กัน. ดว้ย ข้าพเจ้า
ไม่ สู่ รู้ สันทัด ใน ธรรมเนียม กดหมาย ยุรบ, จึง ได้ คิด ทำ ผิด ไป
แล ได้ ลง หนังสือ พิมพ์, เปน หลาย ข้อ ที่ จะ ให้ คน ทั้งหลาย
เข้าใจ ว่า มิศเตอ โม ไม่ ทำ การ โดย สัจ ซื่อ. เพราะ เหตุ นั้น
ข้าพเจ้า มี ความ เสีย ใจ นัก, ดว้ย ว่า มิศเตอโม เปน คน รู้ จัก
ชอบ อาฌาไสย กับ ข้าพเจ้า มา กว่า สิบ ปี แล้ว, ข้าพเจ้า ได้ นับ
ถือ ว่า เปน คน ซื่อ ตรง ไม่ เข้า ค้าง โน้น ค้าง นี้. ถ้า หนังสือ ที่
ข้าพเจ้า ลง พิมพ์ กอ่น นั้น, จะ ทำ ให้ ยศศักดิ์ ของ ท่าน เสีย ไป
สัก นอ้ย, ข้าพเจ้า ก็ จะ มี ความ เสีย ใจ นัก. ข้าพเจ้า ขอ ให้ เจ้า
ของ หนังสือ บางกอก รีฅอเดอ ลง พิมพ์ หนังสือ ของ ข้าพเจ้า ฉบับ
นี้ โดย เร็ว, ดว้ย ข้าพเจ้า ปราถณ จะ แก้ ความ ผิด ของ ข้าพเจ้า
ตาม ที่ สม ควร.

๏ ที่ ว่า ใน คราว นี้ ผู้ โจท ของ ฟองสกา ผู้ เปน จำเลย.

๏ เขียน เมื่อ ณวัน พฤหัศ บดี เดือน แปด ขึ้น หก ค่ำ ปี ฉลู
สับตศก.

๏ ราคา สิน ค้า ที่ กรุงเทพ ฯ

๏ ณวัน เสาร์ เดือน ๘ ขึ้น ๘ ค่ำ ปี ฉลู สัปตศก.
น้ำ ตาล ทราย ขาว ที่ ๑ หาบละ ๑๔ บาท ๓ สลึง.
น้ำ ตาล ทราย ขาว ที่ ๒ หาบละ ๑๔ บาท เฟื้อง.
น้ำ ตาล ทราย ขาว ที่ ๓ หาบละ ๑๓ บาท.
น้ำ ตาล ทราย อย่าง เหล่า นี้ ไม่ สู้ มี มาก.
น้ำ ตาล ทราย แดง ที่ ๑ หาบ ละ ๘ บาท ๒ สลึง เฟื้อง.
น้ำ ตาล ทราย แดง ที่ ๒ หาบ ละ ๘ บาท.
น้ำ ตาล ทราย แดง เหล่า นี้ มี น้อย นัก.
พริก ไทย ดำหาบ ละ ๙ บาท ๓ สลึง.
ฝาง อย่าง ที่ ๓, ๔, ดุ้น หนัก ได้ หาบ ๑ เปน หาบ ละ ๓ บาท เฟื้อง.
ฝาง อย่าง ๕, ๖, ดุ้น เปน หาบ ๑ หาบ ละ ๒ บาท ๓ สลึง เฟื้อง.
ฝาง อย่าง ๗, ๘, ดุ้น เปน หาบ ๑ ราคา หาบ ละ ๗ สลึง เฟื้อง.
ฝาง อย่าง เหล่า นี้ มี มาก.
ไม้ สัก เปน กะดาน หนา ๓ กะเบียด ราคา ยก ละ ๑๑ บาท.
ไม้ ชิงชัน หนัก ๑๐๐ หาบ, ราคา ใน รว่าง ๑๕๒ กับ ๒๕๕ บาท.

ตาม ใหญ่ แล เล็ก.

หนัง ควาย หาบ ละ ๙ บาท.
เขา ควาย หาบ ละ ๑๐ บาท.
หนัง วัวหาบ ละ ๑๒ บาท เฟื้อง.
กำยาน ที่ ๑หาบ ละ ๑๘๐ บาท แล ๒๐๐ บาท.
กำยาน ที่ ๒หาบ ละ ๑๓๐ บาท แล ๑๕๐ บาท.

งา หาบ ละ ๔๘ บาท.งาเม็ด เกวียนละ ๑๓๕ บาท.

ทองใบอันเส็งที่ ๑ ราคา หนัก บาท ๑ เปนเงิน ๑๖ บาท เฟื้อง.
การ ที่ ฝาก ตัว ไป แลก เงิน ที่ เมือง สิงคโปร์, ถ้า แลก ได้ ร้อย
เหรียน ได้ กำไร สี่ เหรียน.

ราคา สินค้า ที่ เมือง จีน

๏ ณวัน อังคาร เดือน เจ๊ด แรม ห้า ค่ำ. ปี ฉลู สับตศก.

๏ แพร ที่ เรียก ลุงกง ที่ หนึ่ง เบล์ ๕๑๐ เหรียน. ที่ สอง
๔๙๐ เหรียน. แล อย่าง ที่ เรียก เกางง เบล์ ๕๐๐ เหรียน.

๏ ฝิ่น อย่าง ที่ เรียก ว่า ปั๊ตนา, หีบ ละ ๔๑๗ เหรียนครึ่ง
ฤๅ ๔๒๐ เหรียน. อย่าง ที่ เรียก ว่า บี่นาส์, หีบ ละ ๔๐๒ เหรียน
ครึ่ง ฤๅ ๓๙๗ เหรียน ครึ่ง. แล อย่าง ที่ เรียกว่า มัลวา นั้น,
หีบ ละ ๖๕๐ เหรียน ฤๅ ๖๕๕ เหรียน. แล อย่าง ที่ เรียกว่า
เตอกี หีบ ละ ๓๘๐ เหรียน ฤๅ ๓๙๐

๏ ฝิ่น ที่ เซียงไฮ, อย่าง ที่ เรียกว่า มัลวา, หีบ ละ ๖๐๖
เหรียน ฤๅ ๖๑๒ เหรียน. อย่าง ที่ เรียกว่า ปั๊ตนา หีบ ละ ๔๑๐
เหรียน ฤๅ ๔๑๒ เหรียน ครึ่ง. แล อย่าง ที่ เรียกว่า เตอกี นั้น
หีบ ละ ๓๗๕ เหรียน.

๏ ฝิ่น ที่ เมือง ฟูเจ่า อย่าง ที่ เรียกว่า มัลวา, หีบ ละ ๗๔๐
เหรียน ฤๅ ๗๕๐ เหรียน. แล อย่าง ที่ เรียกว่า ปั๊ตนา, หีบ ละ
๕๔๐ เหรียน ฤๅ ๕๓๕ เหรียน. อย่าง ที่ ว่า บี่นาส์, หีบ ละ ๕๐๐
เหรียน ฤๅ ๔๙๕ เหรียน. แล อย่าง ที่ เรียกว่า เปอเซียน หีบ ละ
๕๔๐ เหรียน ฤๅ ๕๓๐ เหรียน.

๏ เข้า ที่ เมือง ฮองกง, เข้า บังกลา หาบ ละ ๒ เหรียน
๖๐ เซนต์ ฤๅ ๓ เหรียน.

๏ เข้า สยาม เข้า กล้อง หาบ ละ ๒ เหรียน ๑๐ เซนต์, ฦๅ
๒ เหรียน ๒๐ เซนต์. เข้า อย่าง กลาง ๒ เหรียน ๓๐ เซนต์ ฦๅ
๒ เหรียน ๔๐ เซนต์. เข้า ขาว ๒ เหรียน ๘๐ เซนต์, ฦๅ ๒
เหรียน ๙๐ เซนต์.

๏ เข้า เมือง ไซ่ง่อน หาบ ละ ๒ เหรียน ๔๕ เซนต์, ฦๅ ๒
เหรียน ๕๕ เซนต์.

๏ เข้า เมือง เมนิสลา หาบ ละ ๒ เหรียน ๔๐ เซนต์, ฦๅ ๒
เหรียน ๗๐ เซนต์.

๏ เข้า เมือง อย่าง กุ้ง เข้า ขาว หาบ ละ ๒ เหรียน ๗๐ เซนต์
ฦๅ ๒ เหรียน ๗๕ เซนต์. เข้า กล้อง ๒ เหรียน ฦๅ ๒ เหรียน
๑๐ เซนต์.

๏ ใบ ชา ขา ออก จาก เมือง จีน ใน ๑๒ เดือน ที่ สิ้น เมื่อ เดือน
เจ็ด ขึ้น เจ็ด ค่ำ ปี ฉลู สับตศก นั้น. เก้า แสน สี่ พัน สาม สิบ หาบ,
ใบ ชา นั้น ขาย ที่ เมือง อังกฤษ, แปด แสน เก้า หมื่น เก้า ร้ย สิบ
หาบ, ขาย ที่ เมือง ยุไนติศเตศ แล เมือง อื่น ต่าง ๆ ได้ หมื่น สาม
พัน สี่ สิบ หาบ.

๏ แพร เมือง จีน ที่ ขา ออก ใน ๑๒ เดือน นั้น เปน สี่ หมื่น
พัน หนึ่ง กับ ร้อย ยี่ สิบ แปด เบล, ขาย ที่ ประเทศ ยุรุบ ทั้ง นั้น.

ประกาศ การ เลหลัง

๏ ณวัน เสาร์ เดือน แปด แรม สิบ สี่ ค่ำ ปี ฉลู สับตศก, จะ
มี การ ขาย ของ เลหลัง ณกรุง เทพ, ฯ เปน ของ ซี่ ซี่ แอเลน
ที่ การ ได้ หัก ล้ม นั้น, ของ เหล่า นั้น จะ ขาย เลหลัง ทั้ง หมด,
ไม่ หน่วง เหนี่ยว ไว้ ให้ เนิ่น ช้า เลย สัก สิ่ง เดียว.

๏ ของ เหล่า นั้น, คือ กำปั้น กล ไฟ สอง ลำ, แล เรือ ลำ
เลียง หก ลำ, สำรับ เรือ กล ไฟ ดว้ย, แล เครื่อง สำรับ เรือ ทั้ง
ปวง พร้อม.

๏ เรือ กล ไฟ ลำ หนึ่ง นั้น, ชื่อ แฟรี จักร นั้น อยู่ ข้าง ๆ, จุ
ของ น้ำ หนัก ได้ ประมาณ ๑๕๐ ตอน, โดย ยาว ๑๒๐ ฟุต,
กว้าง ๑๖ ฟุต, วาง ใส่ ของ ภุก ๖ ฟุต, เครื่อง กล ไฟ ใน ลำ
เรือ นั้น เรียก ว่า, ดับลืออซิเลติง. เดี๋ยว นี้ แรง เท่า กำลัง ๔๐
ม้า. ลำ เรือ นั้น กำลัง ยัง ดี พร้อม. อนึ่ง เรือ ชว่ง ส่ง ลำ เลียง นั้น
สอง ลำ, คือ ลำ ที่ หนึ่ง แล ลำ ที่ สอง, จุ ของ ได้ ลำละ ๓๐๐๐
หาบ.

๏ อนึ่ง เรือ กล ไฟ อีก ลำ หนึ่ง, ชื่อ แยควอตเตอ, จุ ของ
หนัก ได้ ประมาณ ๑๑๒ ตอน, โดย ยาว ๙๓ ฟุต, กว้าง ๑๖ ฟุต
วาง ใน เรือ นั้น ภุก [?] ได้ ๘ ฟุต ครึ่ง. เครื่อง จักร ใน เรือ กล ไฟ
นั้น เรียกว่า, เอนแชนโปรเปลเลอ. แรง เดี๋ยว นี้ เท่า กำลัง ๕๐
ม้า, กำลัง นั้น เรียก ว่า, ไฮแปรศเซอ.

๏ อนึ่ง จะ ขาย เรือ ช่วง ส่ง ลำเลียง ชื่อ ว่า กองกา, จุ ของ
หนัก ได้ ๑๒๕๐ หาย. แล เรือ ลำเลียง อีก ลำ หนึ่ง ชื่อ ว่า, โก
กีละ, จุ ของ หนัก ได้ ๑๓๕๐ หาย. แล เรือ ลำเลียง อีก ลำ
หนึ่ง ชื่อ ว่า กาละไมดา, จุ ของ น้ำ หนัก ได้ ๑๖๐๐ หาย. อีก ลำ
หนึ่ง ชื่อ ว่า อินดัสตรี, จุ ของ น้ำ หนัก ได้ ๒๖๐๐ หาย. อีก ลำ
หนึ่ง ชื่อ ว่า, เอนเตอไปรศ์ บันทุก ของ น้ำ หนัก ได้ ๓๑๕๐ หาย
เรือ เหล่า นี้ ต่อ ด้วย ไม้ สัก สิ้น ทั้ง นั้น ยัง ดี พร้อม.

๏ ถ้า ผู้ ใด ปราถนา จะ ใคร่ รู้ ว่า, จะ ขาย ที่ ไหน, ฤา จะ มี
บาญชี โดย ลเอียด, ฤา ปราถนา จะ ใคร่ รู้ ความ อะไร ใน การ
ขาย เลหลัง ที่ กล่าว มา นี้ ต่อ ไป, ก็ เชิญ ให้ ท่าน ฟัง ข่าว ที่ มิศ
เตอเอฟเปลก, ฤา ผู้ ที่ จะ ขาย เลหลัง นั้น เทอญ.

๏ กรุงเทพ ฯ ณวัน พุทธ เดือน แปด ขึ้น ห้า ค่ำ ปี ฉลู สัปตศก.
เวอชินแอน กำปนี ผู้ สำหรับ ขาย เลหลัง.

สังตะปาปา

๏ ที่ เปน บาทหลวง ใหญ่ ใน เมือง โรม, ยัง กำลัง ถือ ตัว
ว่า เปน ผู้ รับ รอง พระเยซู คฤษ เจ้า แต่ ผู้ เดียว. และ ถือ ว่า ตัว
มี อำนาถ ที่ จะ ว่า ใน ศาสนา ทั่ว ไป ใน โลกย์. ถ้า ผู้ ใด ๆ ไม่ เข้า
นับถือ ใน ศาสนา ด้วย ก็ จะ ลงโทษ ผู้ นั้น. สังตะปา ๆ บาดหลวง
จึ่ง มี หนังสือ แจก ทั่ว ไป เนื่อง ๆ, เพื่อ จะ สั่ง สอน ให้ รู้ ใน ทาง
ผิด แล ชอบ, หนังสือ นั้น เรียก ว่า: อนไซคลีเคล์, แปล ว่า หนังสือ
สำรับ ทั่ว ไป.

๏ ใน ปี ชวด ข้าง หลัง นี้, เมื่อ คฤษ ศักราช ๑๘๖๔ มี
หนังสือ เอนไซคลีเคล์ มา ใบ หนึ่ง, ที่ ท่าน สั่งตะปาปา แต่ง
แจก ไป ทั่ว. เปน ใจ ความ ว่า, คน ทั้งปวง ทุก วัน นี้ หลง น้า,
เพราะ มิ ได้ ยอม อยู่ ใต้ สังตะปาปา, แล ไม่ เอา หนังสือ ศาสนา ของ
สังตะปาปา เปน แบบ อย่าง, เขา เอา แต่ ปัญญา กำลัง ของ ตน ว่า
เปน ใหญ่ ไม่ ได้ อาไศรย สังตะปาปา เปน อาจาร. ใน หนังสือ นั้น หา
ได้ ติ การ ที่ จะ ใช้ ทาษ, ฤา การ ที่ คิด กระบถ, ฤา การ ที่ เสพ สุรา
เมา, ฤา การ ที่ จะ ผิด ประเวณี ย์ ผัว เมีย เขา, ฤา การ มุสาวาท, ฤา
การ ขโมย ของ เขา, แต่ ท่าน ได้ ว่า ไว้ ว่า, ควร เรา จะ ติ ความ
เปน ข้อ ใหญ่ กว่า การ ที่ ว่า มา แล้ว นั้น, คือ การ ที่ มนุษ ทุก วัน
นี้ เร่ง ใน ความ รู้ ต่างๆ เกิน นัก, แล การ ที่ บ้าน เมือง ทั้ง ปวง มัก
ถือ ว่า เปน ใหญ่ แก่ ตัว ไม่ ควร จะ ขึ้น แก่ ใคร, แล การ ที่ มนุษ
โดย มาก ถือ ตัว ว่า เกิด มา มี อายุศม์ ประมาณ ๒๐ ปี, ก็ ถือ ว่า
เปน ใหญ่ แก่ ตัว, หา ควร จะ มี ผู้ ใด บังคับ ไม่, เว้น ไว้ แต่ ใจ ของ
ตัว จะ ชอบ. แล ท่าน ติ การ ที่ สั่ง สอน ให้ ไพร่ พล ทั้ง ปวง มี ความ รู้
มาก มิ ได้ เลือก น่า ใคร. แล ท่าน ก็ ติ ว่า ธรรมเนียม ใหม่ ๆ ที่ ให้
การ บ้าน เมือง, แล การ ศาสนา ตั้ง ขึ้น เปน คน ละ ต่าง หาก ไม่
เปน อัน เดียว กัน นั้น, ก็ ผิด นัก. ท่าน ว่า ควร ที่ บ้าน เมือง จะ อา
ไศรย ศาสนา บาทหลวง, เปน อัน หนึ่ง อัน เดียว กัน จึ่ง จะ ถูก.
อนึ่ง ใน หนังสือ เอนไซคลิเคล์ นั้น, ท่าน ว่า เรา แต่ง หนังสือ นี้,
เพื่อ จะ ทำลาย ธรรมเนียม ใหม่ ๆ เหล่า นี้, เพราะ มัน เปน เสี้ยน
หนาม ใน ศาสนา บาทหลวง, ที่ จะ เกิด อันตราย แก่ ศาสนา แล
แก่ จิตร วิญาณ มนุษ ด้วย. แล ท่าน ได้ ว่า ศาสนา บาทหลวง เปน
ศาสนา แท้, ก็ ควร จะ บังคับ คน ทั้ง ปวง ให้ เข้า รีด จง ได้.

๏ ที่ เรา คัด ข้อ ความ จาก หนังสือ จดหมาย เหตุ อเมริกฯ แต่
เท่า นี้, ภอ ที่ จะ ให้ คน ทั้ง ปวง เหน ใน น้ำ ใจ สังตะปา ๆ บาท
หลวง ถนัด. ถ้า ท่าน มี กำลัง ภอ จะ ทำ ได้, ก็ เหน จะ ให้ การ ที่ เร่ง
รู้ วิชา ต่าง ๆ, และ การ ที่ สั่ง สอน ไพร่ พล ทั้ง ปวง ให้ มี ความ รู้
เหมือน เจ้า นาย แล ผู้ ใหญ่ ใน ศาสนา, แล การ ที่ ให้ มี ทาง ไฟฟ้า,
ที่ มี เรือ กลไฟ, รถ ไฟ กล, แล การ ที่ บ้าน เมือง ดี ขึ้น เช่น นี้ ท่าน
จะ ให้ หยุด. แล ให้ บ้าน เมือง กลับ ถอย หลัง เปน เหมือน แต่ ก่อน
เมื่อ ๔๐๐ ปี มา แล้ว นั้น. เมื่อ คราว นั้น ไม่ มี เรือ กล ไฟ, ไม่ มี รถ
กลไฟ, แล ไม่ มี ทาง ที่ จะ บอก เหตุ การ ด้วย ไฟ ฟ้า, แล คน ที่
ได้ เล่า เรียน รู้ หนังสือ ก็ น้อย นัก, คน ที่ ไม่ รู้ หนังสือ เปน คน
โง่ นั้น ก็ มาก นัก.

๏ ฝ่าย สังคะปา ๆ บาทหลวง รู้ ว่า, ถ้า ไพร่ พล ทั้ง ปวง
จม อยู่ ใน ความ โง่ แล้ว, สังตะปาปา บาทหลวง ก็ จะ ว่า กล่าว
บังคับ บันชา เขา โดย ง่าย, ไม่ ใคร่ จะ มี ผู้ ใด ขัดขวาง ได้. เมื่อ
ได้ ๔๐๐ ปี ล่วง มา แล้ว นั้น, ไพร่ พล เมือง ทั้ง ปวง เปน คน โง่
มาก, เขา จึ่ง เข้า อยู่ ใต้ บังคับ สังตะปาปา. ครั้ง นั้น กระษัตริย์
ใน ประเทศ ยุรบ แทบ จะ ทุก องค์, ก็ ย่อม อยู่ ใต้ บังคับ สังตะปาปา,
บ้าน เมือง ไม่ อาจ จะ ตั้ง ผู้ ใด ขึ้น เปน กระษัตริย์, ถ้า เว้น ไว้ แต่
สังตะปาปา จะ อนุญาต. น้ำใจ ของ สังตะปาปาทุก วัน นี้, ก็ ถือ
ตัว ว่า เปนใหญ่เหมือน กัน กับ แต่ ก่อน ๆ, แต่กำลัง ของ ตัวนั้น มี
เสื่อม ถอย น้อย ลง มาก, เพราะ เจ้า นาย แล ไพร่พลทั้งปวง ก็
วิชา การ ความ รู้ ทวี มาก ขึ้น นัก, เขา จึ่ง เหน ว่า, ข้อ ที่ สังตะปาปา
ถือ ตัว นั้น เกิน มาก, จึ่ง ไม่ ยอม อยู่ ใต้ บังคับ สังตะปาปา ต่อ ไป.

๏ ทุก วัน นี้ ฝ่าย สังตะปาปา, มี ความ ปราถนา จะ ให้ บ้าน เมือง
กลับ กลาย ถอย หลัง ไป นับ ถือ ตัว เหมือน อย่าง แต่ ก่อน. จึ่ง สำ
แดง ความ โทมนัส น้อย ใจ ใน หนังสือ เอนไซคลีเคล์ เช่น กล่าว มา
แล้ว นั้น. ถ้า มี กำลัง ภอ จะ ทำ ได้ แล้ว, ก็ ดู เหมือน จะ ถอด
กระษัตริย์ ทั้งหลาย ใน ประเทศ ยุรบ, ที่ ไม่ ได้ นับ ถือ สังตะปาปา
นั้น ออก เสีย, แล จะ ตั้ง ผู้ ที่ นับ ถือ สังตะปาปา เปน กระษัตริย์
แทน ขึ้น ทุก ๆ เมือง. แล เมือง ยูไนติศเทศ ที่ เปน ริปอบลิก
นั้น, สังตะปาปา ก็ จะ รื้อ ทำลาย เสีย, แล้ว จะ ทำ ขึ้น ใหม่ ตาม
อำเภอ ใจ ของ ตัว. ถ้า ไพร่พล เมือง ไม่ ยอม, ท่าน คง จะ ลง
โทษ ต่าง ๆ ตาม ที่ เคย ทำ มา ได้ ประมาณ ๔๐๐ ปี มา แล้ว นั้น.

เรื่อง สามกก

๏ ข้าพเจ้า หมอ ปรัดเล ขอ อวยพร มา ถึง ท่าน ทั้ง หลาย, ที่
ได้ จดห มาย ลง ชื่อ ไว้ ว่า, จะ ต้อง ประสงค์ หนังสือ สามก๊ก นั้น,
ด้วย ข้าพเจ้า ยัง หา ได้ รายชื่อ คน ที่ ต้อง การ นั้น ครบ ๕๐๐ จบ,
ตาม ที่ ได้ สัญญา ไว้ แต่ เดิม นั้น ไม่. บัด นี้ ได้ แต่ ๓๕๐ จบ เท่า นั้น.
แต่ ข้าพเจ้า ไม่ รอ ท่า ต่อ ไป อีก แล้ว, เพราะ ได้ กะดาษ ซื้อ มา แต่
เมือง ฝรั่ง เศศ พึ่ง มา ถึง. ตั้ง แต่ เดือน ๘ นี้ ไป หมาย ว่า อีก สาม
เดือน จะ ตี ได้ สัก เล่ม หนึ่ง, แล ตั้ง แต่ นั้น ไป อีก สาม เดือน ก็ จะ
ได้ อีก เล่ม หนึ่ง, คือ สาม เดือน ได้ เล่ม หนึ่ง ๆ, เปน เช่น นี้ ไป
กว่า จะ ได้ ครบ ๔ เล่ม เปน จบ หนึ่ง. ผู้ใด ที่ ได้ จด หมาย ราย
ชื่อ ลง ไว้ แล้ว, ก็ จะ ขาย ให้ จบ ละ ๔ ตำลึง ตาม ที่ ได้ สัญญา ไว้
แล้ว นั้น. แต่ ผู้ ใด ๆ ที่ มา ซื้อ นอก กว่า นี้, จะ ต้อง ขาย เอา ราคา
จบ ละ ๕ ตำลึง ท่วน.

๏ จดหมาย เหตุ ใบ ที่ ๑๐ ใน เบื้อง น่า นั้น, ข้าพเจ้า จะ ออก
เมื่อ ณวัน เสาร์ เดือน แปด แรม สิบสี่ ค่ำ ปี ฉลู สัปตศก, ตั้ง แต่
นั้น ไป จะ ออก ใน วัน กลาง เดือน แล วัน สิ้น เดือน เสมอ ไป เปน
นิจ, แล ข้าพเจ้า ได้ ผ่อน เวลา เลื่อน ไป เช่น นี้, เพื่อ จะ ให้ คน
ทั้ง ปวง ได้ สังเกต กำหนด จำ ง่าย ๆ แล

๏ ความ มรณา๚ะ

๏ มิศซี่ส์ ที่ อยู่ ใน พวก นาย ห้าง ที่ เรียก ว่า ซีมาเล็ม แอน
กำปันนี้ นั้น, ถึง แก่ กรรม ที่ เมือง สิงคโปร์ ณวัน อาทิตย์ เดือน
เจ็ด แรม สาม ค่ำ, ท่าน ได้ ตาย เพราะ โรค ฝี ใน ท้อง. ครั้น ตัว
ท่าน ตาย แล้ว, หมอ ผ่า ท้อง ออก ดู ก็ ได้ เหน ฝี ดอก บุก เกิด ขึ้น
ที่ กะเภาะ อาหาร ใหญ่ ที่ ตับ ด้วย.

๏ เจ้า ของ หนังสือ นิราษ เมือง ลอนดอน นั้น, อยู่ ที่ แพ ริม
ปาก คลอง ซก ตพาน หัน, ชื่อ นาย จ่ารง. หนังสือ นิราษ ลอนดอน
นั้น ยัง มี เหลือ อยู่ บ้าง, ถ้า ผู้ ได จะ ต้อง การ, เชิญ ท่าน ไป ซื้อ
ตาม ชอบ ใจ เถิด.

โรง พิมพ์

๏ โรง พิมพ์ ที่ ได้ ตี หนังสือ จด หมาย เหตุ นี้, ตั้ง อยู่ ที่ ริม
ปอ้ม ปาก คลอง บางกอก ใหญ่, หลัง วัง กรมหลวง วงษาธิราช
สนิท. ถ้า ผู้ ได ๆ ปราถนา จะ ให้ ตี พิมพ์ หนังสือ ไทย, ฤา หนังสือ
อังกฤษ, จะ เปน เนื้อ ความ มาก นอ้ย ประการ ได, ฃอ เชิญ ท่าน
มา พูด กับ ข้าพเจ้า ๆ ปราถนา จะ รับ จ้าง ตี พิมพ์ หนังสือ ต่าง. ๆ
ราคา ค่า จ้าง นั้น, จะ รับ ให้ ถูก กว่า แต่ กอ่น มาก. ถ้า ฎีกา ต่าง ๆ
กว้าง ยาว เท่า แผ่น กระดาด น้ำ ซ่ม, ถ้า ตี เต็ม น่า ข้าง หนึ่ง, ถ้า
ตอ้ง การ แต่ พัน หนึ่ง, จะ คิด เอา ราคา พัน แผ่น ๒๐ บาท. ถ้า ตอ้ง
การ หลาย พัน, จะ เอา ราคา แต่ พัน ละ ๑๕ บาท เท่า นั้น. อนึ่ง
หนังสือ อังกฤษ ที่ เรียก ว่า, โบตโนฎ นั้น, เปน หนังสือ จด หมาย
สำรับ ที่ นายห้าง ฝาก สินค้า บันทุก ไป ลง กำปั้น นั้น, ๑๐๐ แผ่น
เปน ราคา ๕ บาท. อนึ่ง หนังสือ ที่ เรียก ว่า, เอ็นเต๊ร แล ชิบปิ้ง
บิล, ถ้า จะ เอา แต่ ๓๐๐ ก็ เปน ๑๐๐ ละ ๔ บาท, ถ้า เอา ถึง
๑๐๐๐ เปน ๑๐๐ ละ กึ่ง ตำลึง. อนึ่ง หนังสือ บิลเลดิง, ถ้า
เอา แต่ ๓๐๐ เปน ๑๐๐ ละ ๕ บาท. ถ้า ตอ้ง การ ถึง ๑๐๐๐
จะ เอา ๑๐๐ ละ ๑๐ สลึง. อนึ่ง ถ้า เปน หนังสือ กาด เปน ๑๐๐
ละ ๕ บาท.

๏ การ ผูก หนังสือ เปน เล่ม. ๚

๏ อนึ่ง การ ที่ ผูก หนังสือ เปน เล่ม สมุท อังกฤษ, เท่า กับ
กดหมาย ที่ ขาย อยู่ ทุก วัน นี้, ถ้า หุ้ม หนัง ล้วน เปน เล่ม ละ กึ่ง
ตำลึง. ถ้า ขลิบ หนัง เปน เล่ม ละ ๖ สลึง, ถ้า เอา มาก กว่า ๑๐
เล่ม ขึ้น ไป, ก็ จะ ลด ราคา เอา แต่ เล่ม ละ บาท. ถ้า เปน เล่ม
เล็ก กว่า กฎหมาย, ก็ จะ คิด เอา ราคา ตาม เล็ก แล ใหญ่ ภอ
สม ควร.

๏ การ แปล หนังสือ. ๚

๏ คำ ไทย ฤา คำ อังกฤษ แปล, ถ้า ร้อย คำ เปน ราคา ๕๐
เซ็น. ถ้า มาก กว่า ๑๐๐๐ คำ จะ คิด เอา ๑๐ คำ เปน ๔ เซ็น จน
ถึง ๒๐๐๐ คำ. ถ้า มาก กว่า ๒๐๐๐ คำ, ก็ จะ เอา แต่ สมควร
ภอ ตก ลง กัน ได้.

อินชุรันซิ กัมเปนี่

๏ บอนิโอ กัมเปนี่ นายห้าง กรุงเทพ ฯ ได้ ตั้ง เปน พวก เอ
เช๊น, คือ รับ ธุระ แทน อินชูซันซิ กัมเปนี่ เมือง จิ๋น ฝ่าย เหนือ.

๏ พวก ปิกเกนแปก แอน กัมเปนี่, นายห้าง กรุงเทพ นี้,
ได้ ตั้ง เปน เอเช๊น, คือ พวก รับ ธุระ แทน อินชูซันซิ กัมเปนี่, ที่
เมือง บัตตาเวีย คือ กลาป๋า นั้น.

๏ พวก เอ มากวาล แอน กัมเปนี่, นายห้าง ที่ ได้ ตั้ง อยู่ ณะ
กรุงเทพ, ได้ ตั้ง เปน เอเช๊น, คือ พวก สำรับ เอา เปน ธุระ แทน พวก
นายห้าง, ที่ เมือง ฮัมเบิกค์ แล เมือง ปริเมน นั้น.

๏ มิศเตอ ดานิเอล มักเกลน, ที่ อยู่ ใน กรุง เทพ นี้ ปราถนา
จะ ให้ คน ทั้งปวง รู้ ว่า, ตัว ได้ ตั้ง เปน พนักงาน พิจารณา ดู เรือ
กำปั่น ต่าง ๆ ว่า, ควร จะ ไว้ ใจ ได้ ฤๅ ไม่.

๏ พ่อ ค้า ๚

๏ เวอชิน แอน กัมเปนี่, เปน พ่อ ค้า อะเมริกัน สำหรับ ขาย
เครื่อง กำปั้น, แล เสบียง อาหาร ที่ สำหรับ ใช้ ใน กำปั้น ด้วย, แล
ขาย สิ่ง ของ อื่น ต่าง ๆ, ที่ คน ใน กรุง เทพ ฯ จะ ตอ้ง การ. แล
เปน พวก สำรับ ขาย ของ ใน การ เลหลัง. ตั้ง อยู่ ที่ บ้าน คอกควาย
น่า วัด บาทหลวง.

๏ พวก รี่มี่ซะมิศ แอน กัมเปนี่, เปน พ่อ ค้า ฝรั่งเศศ, ตั้ง อยู่
ที่ บ้าน คอก ควาย ริม ตึก กงสุล ฝรั่งเศศ, มี ของ เครื่อง สำรับ เรือ
แล ของ ฝรั่งเศศ, แล ของ อังกฤษ หลายอย่าง ต่าง ๆ เปน อันมาก.

๏ พวก ซิวิลแมเลอบ์ แอน กัมเปนี่, เปน พ่อ ค้า ฝรั่งเศศ
ตั้ง อยู่ ที่ บ้าน กะดีจิ่น แห่ง หนึ่ง, ตั้ง อยู่ ที่ ทอ้ง สนาม น่า พระ ที่
นั่ง สุทไธย สวรรค แห่ง หนึ่ง, มี เครื่อง ใช้ ต่าง ๆ ที่ มา แต่ ประ
เทศ ยุรบ เปน อัน มาก.

๏ อนึ่ง มิศฟะรันซิศ จิต, เปน พนักงาน สำรับ ชัก เงา รูป
ปราถนา จะ ให้ คน ใน กรุง นอก กรุง เข้า ใจ ว่า, ตัว นั้น อยู่ ที่ แพ
น่า บ้าน กะดีจิ่น, ได้ เปน พนักงาน สำรับ ชัก เงา รูป ต่าง ๆ. รูป ที่
ได้ ชัก ไว้ แล้ว นั้น, ก็ มี หลาย อย่าง, คือ รูป วัง, แล รูป วัด, รูป
ตึก, รูป เรือน, แล รูป เงา ต้นไม้, แล รูป ท่าน ผู้ มี วาศนา ต่าง ๆ
ใน กรุง เทพ นี้. ถ้า ท่าน ผู้ ใด ปราถนา, จะ ให้ ข้าพเจ้า ไป ชัก เงา
รูป ที่ บ้าน ของ ท่าน, ข้าพเจ้า ก็ จะ ไป ทำ, ราคา ค่า จ้าง นั้น จะ เอา
แต่ อย่าง กลาง ภอ สม ควร.

๏ หนังสือสำแดงการ

ที่ จะ ทำ หนังสือ จด หมาย เหตุ, เรียก ว่า บางกอก รีคอเดอ ต่อ ไป.

๏ ตั้ง แต่ นี้ ไป จะ ไม่ ให้ ติด อยู่ กับ หนังสือ จด หมาย เหตุ,
ที่ เปน ภาษา อังกฤษ นั้น ต่อ ไป. แต่ จะ ให้ ตี ต่าง หาก, เปน สี่
ใบ แปด น่า เต็ม ๆ เปน อย่าง ฉบับ นี้. แล หนังสือ นั้น, จะ จุ
ความ ที่ ว่า ด้วย การ บ้าน เมือง, แล ความ ที่ รู้ รอบ ตาม หนัง
สือ, แล ศิลประสาทร วิชา การ ต่างๆ, แล การ พ่อ ค้า, แล
ข่าว ที่ บังเกิด ใน เมือง นี้, แล เมือง ที่ ล้อม รอบ. แล จะ คัด เอา
ข่าว จาก หนังสือ จด หมาย เหตุ, ที่ มี มา แต่ เมือง จีน, เมือง บัต
เตเวีย, เมือง สิ่งกะโปร, เมือง ปีแนง, เมือง พม่า, เมือง บัง
กะล่า, เมือง ลังกา, เมือง บำไบ, ประเทศ ยุรบ, แล ประเทศ อเม
ริกา. จะ คัด เอา ข้อ ความ ออก จาก หนังสือ จด หมาย เหตุ เหล่า นั้น,
ซึ่ง จะ เปน ประโยชน์ แก่ ผู้ ใด ๆ ที่ อ่าน. เจ้า ของ บางกอก รึคอ
เดอ, จะ เอา ใจ ใส่, เพื่อ จะ ให้ หนังสือ จด หมาย เหตุ นั้น, เปน
ของ ดี ยั่ง ยืน มั่น คง, เปน ของ ที่ ควร ชาว ประเทศ สยาม จะ
อ่าน, ได้ ชว่ย ให้ มี ความ รู้ จำเริญ ดี ขึ้น.

๏ หนังสือ จด หมาย เหตุ นี้, เปรียบ เหมือน คน เที่ยว ไป ทั่ว
โลกย์, เพื่อ จะ ได้ หา เหตุ ต่าง ๆ เปน สำคัญ, แล้ว ก็ กลับ มา เล่า
เหตุ การ ให้ คน ทั้งปวง ฟัง. ถ้า คน เหล่า นั้น จะ มา แต่ ประเทศ
อเมริกา บ้าง, ประเทศ ยุรบ บ้าง, เมือง บังกะลา บ้าง, เมือง พม่า
บ้าง, เมือง จีน บ้าง, เมือง ชวา บ้าง, เมือง สิงกะโปร์ บ้าง, เมือง
ปีแนง บ้าง, แล เมือง อื่น ๆ หลาย แห่ง นั้น, ท่าน ผู้ อ่าน นี้ จะ มิ
ชอบ ใจ ฟัง เขา บอก ข่าว เดือน ละ สอง หน ฤา, และ คิด เสีย ดาย
เงิน ค่า จ้าง ที่ จะ ให้ เขา ปี ละ ห้า บาท ฤา แปด บาท นั้น ได้ ฤา.
ฝ่าย หนังสือ จด หมาย เหตุ ที่ เรียก ว่า, บางกอก รี่คอเดอ นี้, จะ มา
บอก ข่าว แก่ ท่าน ทั้งหลาย เดือน ละ สอง ครั้ง, จะ บอก เปน ภาษา
ไทย, ให้ ตัว ท่าน ฟัง ข่าว ต่าง ๆ, ที่ ได้ นำ เอา มา แต่ ทั่ว โลกย์.
หนังสือ บางกอก รึคอเดอ นี้, ได้ เก็บ เหตุ มา แต่ หลาย แห่ง หลาย
ตำบล เช่น ว่า มา นี้, เพราะ มี หนังสือ บอก ข่าว มา แต่ ที่ เหล่า
นั้น, มา ถึง เจ้า ของ บางกอก รึคอเดอ, ๆ จึง ได้ แปล ออก จาก
ภาษา อังกฤษ เปน ภาษา ไทย, ตาม ที่ ได้ เหน ว่า, จะ เปน ประ
โยชน์ แก่ พวก ไทย. อนึ่ง ชาว ประเทศ อเมริกา, แล ประเทศ
ยุรบ นั้น, เขา ได้ อาไศรย หนังสือ จด หมาย เหตุ ต่าง ๆ มั่น คง,
เพื่อ ประสงค์ จะ ได้ ความ รู้ ต่าง ๆ. เขา เข้าใจ ว่า, ถ้า ไม่ ได้
อ่าน หนังสือ จด หมาย เหตุต่าง ๆ แล้ว, ก็ ดู เหมือน เปน คน หา
ปัญญา มิ ได้, เปน น่า อาย แก่ คน ทั้งปวง นัก. เพราะเหตุ
ชะนี้, ชาว อเมริกา ชาว ยุรบ จึ่ง ได้ ซื้อ หนังสือ จด หมาย เหตุ
โดยมาก, จะ หาผู้ใหญ่ใด ๆ ที่ มิได้ ซื้อ หนังสือ จด หมาย เหตุ
บ้าง นั้นก็ หายากนัก. ลาง ครอบครัว หนึ่ง, ซื้อ เจ็ดวัน ฉบับ
หนึ่ง, ลาง ที่ สอง ฉบับ, สาม ฉบับ, เจ๊ด ฉบับ ก็ มี. ดว้ย เขา
เข้าใจ ว่า, อัน หนังสือ จด หมาย เหตุต่าง ๆนี้, เปรียบ เหมือน
กล้อง สรอ่ง, สำรับ จะ ช่วย ตา ให้เหน ใก้ล แล ไกล ได้. ถ้า หา
มี กล้อง สร่อง อย่าง นี้ ไม่, ดุจ หนึ่ง ตาบอด มิได้ เหน เลย.

๏ ราคา หนังสือ บางกอกรี่คอเดอ

๏ เมื่อ จะ ขาย ได้แต่ นอ้ย เพียง สอง รอ้ย, สามรอ้ย เล่ม,
คือ เล่ม ละ ๒๖ ใบ, ตีเดือน ละสอง ใบ นั้น, ตอ้ง ขาย เปนเล่ม
ละ ห้าบาท, คือ ปี หนึ่ง ห้า บาท. ถ้า แม้น ได้ เรี่ยราย ซื้อ คน ที่ จะ
ซื้อ เพียง พัน คน, เปน พัน เล่ม เมื่อไร, เจ้า ของ บางกอก รีคอ
เดอ, จะ ลด ราคา ลง ถึง เล่ม ละ สอง บาท เมื่อ นั้น. ถ้า ได้ ซื้อ
สอง พัน คน ที่ จะ ซื้อ, จะ ลด ราคา ลง ถึง เล่ม ละ หก สลึง. เพราะ
การ ที่ ตี พิมพ์ นอ้ย เล่ม นั้น, ก็ ป่วย การ ลง ทุน เสีย เงิน ค่า จ้าง
มาก, แทบ จะ เหมือน กับ ตี พิมพ์ มาก เล่ม เหมือน กัน.

๏ อนึ่ง เมื่อ กำลัง ขาย ได้ นอ้ย, ถ้า ผู้ ได จะ เอา แต่ ใบ หนึ่ง
สอง ใบ นั้น, จตอ้ง ขาย ใบ ละ สลึง เฟื้อง.

๏ อนึ่ง ถ้าผู้ ได จะ ชว่ย เสาะหา คน ที่ จะ ซื้อ บางกอก รี่คอเดอ
จด หมาย เหตุ นี้, ได้ ห้า คน มา ลง ชื่อ เข้า เมื่อไร, ผู้ เจ้า ของ
หนังสือ จด หมาย เหตุ นี้, จะ ให้ เปน รางวัล แก่ ผู้ ที่ ได้ หา ซื้อ คน
นั้น เล่ม หนึ่งคือ ๒๖ ใบ.

๑ อนึ่ง ถ้า ผู้ ซื้อ เปน คน อยู่ ใน กรุง เทพ ฯ, ข้าพเจ้า จะ
ฝาก จด หมาย เหตุ ให้ เขา เดือน ละ สอง หน. ถ้า เปน คน อยู่ นอก
กรุง ทพ ฯ, บาง ที่ จะ ฝาก ไป ถึง เขา ก็ ได้, บาง ที่ ไม่ ได้, ตอ้ง
ให้ เขา ใช้ บ่าว มา เอา เอง ที่ โรงพิมพ์ ๆ ของ ข้าพเจ้า อยู่ ริม ปอ้ม
ปาก คลอง บาง กอก ใหญ่ หลัง วัง กรมหลวง วง ษา.

๏ อนึ่ง เจ้า ของ หนังสือ จด หมาย เหตุ บางกอก รีคอเดอ นั้น,
ชื่อ ว่า, ดี. บี. บรัดเล. แล เอน. เอ. แมคดีนล์.